بسوی ظهور

طبق روایات اسلامی، در سال ظهور امام مهدی، پس از قیام سفیانی و شنیده شدن صیحه آسمانی در ماه رمضان، در ایام حج و ماه ذی الحجۀ، در منطقه مِنا، میان حجّاج، کشتار و قتل خونین، روی می‌دهد؛ لکن حوادث فاجعه بار حج امسال، جزو حوادث و نشانه‌های ظهور نیست. زیرا هنوز ندای آسمانی که همه جهانیان می‌شنوند، رخ نداده است. در ضمن برخی از روایات در سال ظهور، خبر از ورود لشکر سفیانی اعزامی به حجاز (عربستان) را می‌دهند که بعد از تزلزل در حاکیمت بنی فلان در حجاز، و به قصد دسترسی و قتل به امام عصر و با حمایت غربی‌ها وارد مکه و مدینه شده و بعد از قتل و کشتار شیعیان در مدینه به سمت مکه حرکت می‌کنند که به معجزه الهی دچار خسف (فرو رفتن) زمین در منطقه بیداء، در بین مکه و مدینه خواهند شد. بنابراین هنوز خبری از لشکر اعزامی سفیانی به عربستان و ورود نظامی دشمن اصلی امام عصر، به مکه و مدینه نیست و هنوز این وقایع رخ نداده است.

ترتیب و حوادث ماه ذی الحجه سال ظهور

ذی الحجه سال ظهور، ماه خون و فتنه در عربستان

بسیاری از روایات از ماه ذیحجه به عنوان ماه خون و خون‏ریزی یاد کرده‌‏اند.

ابی بصیر ضمن حدیثی طولانی نقل می‏کند که از امام صادق علیه السّلام پرسیدم:

و ذیحجه چطور ماهی است؟

فرمودند: ذلک شهر الدم.‏[1] آن ماه خون (خونریزی) است.

حضرت رسول، صلّی اللّه علیه و آله، هم در این‏باره فرموده‏‌اند: و یسلب الحاج و تسفک الدماء فی ذی الحجة.[2]

آشوب‌های منا در ذی الحجه سال ظهور

احادیث اهل سنت، از آشوبی که در میان حاجیان طی مراسم حج رخ خواهد داد، خبر می‌‏دهند که در واقع دنباله اختلافات اهالی حجاز بر سر پادشاهی آن دیار است. در کتاب الفتن ابن حماد، چنین نقل شده است:

یحج الناس معا، و یعرفون- أی یقفون بعرفات- معا علی غیر إمام، فبینا هم نزول بمنی یأخذهم مثل الکلب، فتثور القبائل فیما بینها حتی تسیل- جمرة- العقبة بالدماء، فیفزعون، و یلوذون بالکعبة.[3]

مردم باهم حج می‌‏کنند (مناسک حج را به جای می‌‏آورند) و وقوف در عرفاتشان را هم با همدیگر و بدون امام انجام می‌‏دهند. هنگامی که در منا هستند فتنه سختی برمی‌خیزد و همه قبایل بر هم می‌‏شورند. «جمره عقبه» از خون رنگین می‌‏شود. مردم وحشت‌‏زده گشته و به کعبه پناهنده می‌‏شوند.

شاید بتوان گفت، مسلمانان، در آن زمان چندان روابط صمیمانه‏‌ای باهم ندارند که بلافاصله پس از انجام مناسک حج و یا حتی پیش از اتمام آنها، طی انجام رمی جمرات در منا که بخشی از مناسک حج است، دسته‏ دسته‏ شده و شورشها شکل می‌‏گیرد. حاجیان غارت شده و اموالشان به تاراج رفته و خودشان هم کشته می‌‏شوند و پرده‏‌های نوامیس مردم دریده می‌‏شود.

همچنین، سهل بن حوشب از رسول مکرم صلّی اللّه علیه و آله، نقل کرده است:

سیکون فی رمضان صوت، و فی شوال معمعة، و فی ذی القعدة تحارب القبائل، و علامته نهب الحج و تکون ملحمة بمنی و یکثر فیها القتل و تسیل فیها الدماء حتی تسیل دماؤهم علی الجمرة.[4]

در ماه رمضان (ندای آسمانی) صدایی خواهد بود و در ماه شوال درگیری و در ذیقعده قبایل باهم به جنگ می‌‏پردازند و نشانه آن تاراج [در] حج است. جنگی در منا به پا می‌‏شود و کشتار زیادی طی آن رخ می‌‏دهد و خون چنان جاری می‌شود که به جزیره (یا جمره) می‌‏رسد. که در ادامه، درباره این روایت، نکاتی، مطرح خواهد شد.

اما در منابع شیعه، نیز اشاراتی بر قتل و فتنه در سال ظهور، شده است. عبداللّه بن سنان نیز، از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است:

یشمل الناس موت و قتل حتی یلجأ الناس عند ذلک إلی الحرم فینادی مناد صادق من شدة القتال، فیم القتل و القتال؟ صاحبکم فلان.[5]

مردم چنان دچار مرگ و کشتار می‌شوند که به حرم، پناه می‌‏برند. پس [از آن‏] منادی راستگویی ندا درمی‌‏دهد که برای چه جنگ و کشتار به پا کرده‌‏اید؟ سرور شما فلانی (امام عصر) است.

آیا حادثه منا در حج سال 94 نشانه ظهور است؟

آنچه که پس از حادثه تاسف بار و کشته شدن صدها نفر از حجاج مسلمان در صحرای منا، در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود که حاکی از آنست که پیامبر(ص) نوید این حادثه را داده بودند و از علائم ظهور میباشد، آیا صحت دارد؟

در ادامه، به بررسی این موضوع، پرداخته خواهد شد.

متن روایت و حدیث منقول از پیامبر به این شرح است: "خبر پیامبر(ص) از کشته شدن صدها نفر از حجاج در مسیر رمی جمرات در منا در آستانه ظهور"

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، حول علائم قیام القائم من أهل البیت علیهم السلام: ... وعلامته نهب الْحَاج وَتَکون ملحمة بمنا یکثر فِیهَا الْقَتْل وتسیل فِیهَا الدِّمَاء حَتَّی تسیل دِمَاؤُهُمْ علی الْجَمْرَة.[6]

... و نشانه آن، گریختن حاجیان است و فاجعه‌ای که در منا رخ خواهد داد که تعداد زیادی از حجاج در آن کشته خواهند شد و خون‌های‌شان، بر مسیر جمرات روان خواهد گشت.

درباره این روایت و بررسی فقه الحدیث آن، نکاتی قابل طرح است:

1. این روایت با این مضمون، فقط در منابع حدیثی اهل سنت، ذکر شده است و در منابع شیعی، تصریحی به حادثه منا در ماه ذی الحجه سال ظهور، نشده است. تنها در روایتی از امام صادق، بدون تعیین موقعیت مکانی و زمانی، به قتل و کشتار و پناهنده شدن مردم به حرم امن الهی، اشاره شده است. که اصلا نمی توان بر مکان خاصی، تطبیق داد. اما می توان گفت، از مضمون و فحوای برخی روایات، فتنه و درگیری و حتی خونریزی، برداشت میشود. از امام صادق علیه السّلام روایت شده است:

یشمل الناس موت و قتل حتی یلجأ الناس عند ذلک إلی الحرم فینادی مناد صادق من شدة القتال، فیم القتل و القتال؟ صاحبکم فلان.[7]

مردم چنان دچار مرگ و کشتار می‌‏شوند که به حرم، پناه می‌برند. پس [از آن‏] منادی راستگویی ندا درمی‌‏دهد که برای چه جنگ و کشتار به پا کرده‌‏اید؟ سرور شما فلانی (امام عصر) است.

لکن در احادیث اهل بیت، بیشتر به اختلاف، جنگ و اضطراب در سال ظهور در کشور حجاز (عربستان) و ورود لشکر اعزامی سفیانی با حمایت غربی ها، بیشتر اشاره شده است که در اثر اختلاف خاندان حکومت بنی فلان در حجاز، ایجاد میشود.

... فَیَبْعَثُ جَیْشاً إِلَی الْمَدِینَةِ فَیَدْخُلُونَهَا فَیُسْرِفُونَ‏ فِیهَا فِی‏ الْقَتْلِ‏ وَ الْفَوَاحِشِ‏ ... .[8]

... سفیانی، لشکری را به مدینه می فرستد و در این شهر بسیار قتل و کشتار و اعمال منافی عفت و اقدامات ناشایست انجام می‌دهند ... .

2. از بررسی سندی روایت مورد نظر در منابع حدیثی اهل سنت، که بگذریم، از جهت متن روایت، تحریف صورت گرفته است و روایت کامل نقل نشده است! متن اصلی روایت، در منابع حدیثی اهل سنت، چنین است:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: سیکون فی رمضان صوت، و فی شوال معمعه، و فی ذی القعده تحارب القبائل، و علامته نهب الحج و تکون ملحمه بمنی و یکثر فیها القتل و تسیل فیها الدماء حتی تسیل دماؤهم علی الجمره.[9]

بانگی (ندای آسمانی) در ماه رمضان شنیده می شود، آتش جنگی در ماه شوال بر افروخته می‌گردد، قبیله‌ها در ماه ذی‌الحجه به جنگ بر می‌خیزند و نشانه آن این است که حجاج را غارت می‌کنند و فاجعه بزرگی در منا روی می‌دهد و افراد بیشماری کشته می‌شوند و خون‌ها روان می شود و بر جمرات می‌ریزد.

3. مراد از بانگی در رمضان در حدیث فوق، همان صیحه آسمانی است که جزو علایم حتمی ظهور است. این نشانه قبل از واقعه منا رخ می‌دهد در حالی که ماه رمضان گذشته، باید واقع می‌شده و ندای آسمانی را همه جهانیان، باید بشنوند. این مطلب در احادیث اهل‌بیت علیه السلام با تعبیر‌های همچون: شنیدن اهل مشرق و مغرب، شنیدن تمام اهل زمین، شنیدن تمامی جانداران، عام بودن ندای آسمانی، مطرح شده است. ویژگی دیگر ندای آسمانی، برای مخاطبان، شنیدن هر قوم و گروه به زبان خودشان است؛ سه حدیث که از جهت سند، نیز معتبر هستند با عبارت‌های: «یسمعه کل قوم بألسنتهم»؛ «حتی یسمعه کل قوم بلسانهم»؛ «عام یسمع کل قوم بلسانهم» به بیان این مطلب می‌پردازند.[10] و زمان آن نیز در احادیث، ماه مبارک رمضان معرفی شده است. این احادیث با عبارت‌های «صیحة فی شهر رمضان»، «یکون الصوت فی شهر رمضان»، «شهرالله تعالی و فیه ینادی باسم صاحبکم و اسم ابیه» و… آمده است.[11] بنابراین، ندای آسمانی، به دلیل معجزه آسا بودن و قابلیت تکرار ناپذیری، که در تاریخ بشریت، فقط یک بار، رخ خواهد داد، مهمترین و اصلی ترین نشانه حتمی ظهور است که قابلیت مشابه سازی، ندارد و بقیه حوادث و نشانه ها، باید با این معیار، سنجیده شوند.

4. در روایت، تعبیر به کشتار بی شما، شده است "تکثر فیها القتلی" در حالی که کشته شدن حدود 2000 یا 3000 نفر(آخرین آمار 7000نفر) را در مقایسه با تعداد بی‌شمار حجاج از کشورهای مختلف را نمی‌توان کشتار گسترده ای دانست.

5. ظاهر روایت چنین است که جوی خون جاری می‌شود و بر جمرات ریخته می شود، در حالی که در حادثه منا، چنین چیزی مشاهده نشده است. هرچند شاید به تعبیر کنایه‌ای نیز می توان حمل شود.

6. در ضمن برخی از روایت، خبر از ورود لشکر سفیانی اعزامی به حجاز (عربستان) را می دهند که بعد از تزلزل در حاکمیت بنی فلان در حجاز، و به قصد دسترسی به امام عصر، و با حمایت غربی ها، وارد مکه و مدینه شده و بعد از قتل و کشتار شیعیان در مدینه، به سمت مکه حرکت کرده که به معجزه الهی، دچار خسف (فرو رفتن) زمین در منطقه بیداء، در بین مکه و مدینه، خواهند شد. امام علی علیه السلام در نامه‌ای که به معاویه می نویسد، حمله لشکر سفیانی به مدینه را چنین توصیف می‌کند:

... َ فَیَبْعَثُ جَیْشاً إِلَی الْمَدِینَةِ فَیَدْخُلُونَهَا فَیُسْرِفُونَ‏ فِیهَا فِی‏ الْقَتْلِ‏ وَ الْفَوَاحِشِ‏ ... .[12]

... سفیانی، لشکری را به مدینه می‌فرستد و در این شهر بسیار قتل و کشتار و اعمال منافی عفت و اقدامات ناشایست انجام می دهند ... .

7. بنابر آنچه ذکر شد، حادثه منا در ماه ذی‌الحجه، در موسم حج، زمانی رخ می دهد که بعد از ندای آسمانی، آوازه حضرت مهدی و منجی مسلمانان، در جهان طنین‌انداز شده است و جهانیان در جستجوی این امر برآمده‌اند. از اینرو، لشکر سفیانی بعد از تسلط بر تمام مناطق شام و سرمست از این غرور، همزمان در عین اعزام لشکری به عراق و حمله به مراکز مقدسه شیعیان به قصد دسترسی و قتل آخرین ذخیره الهی، به مدینه، نیز لشکر نظامی، اعزام می‌کند. امام باقر علیه ‌السلام در روایت معتبری فرموده‌اند:

... وَ یَبْعَثُ السُّفْیَانِیُّ جَیْشاً إِلَی الْکُوفَة... وَ یَبْعَثُ السُّفْیَانِیُّ بَعْثاً إِلَی الْمَدِینَة ... .[13]

... و سفیانی سپاهی را به کوفه گسیل می­‌دارد ... و سفیانی سپاهی را به مدینه می‌فرستد ... .

در حالیکه اگر حادثه منا، جزو نشانه‌های ظهور بود، باید تمام این حوادث و نشانه‌های حتمی، قبل از این حادثه، اتفاق می افتاد. در حالیکه چنین نیست. در حادثه حج سال 94 و فاجعه منا، هیچکدام از این حوادث و نشانه‌های مهم، قبل از حادثه منا اتفاق نیفتاده است.

بنابراین، هنوز خبری از لشکر اعزامی سفیانی به عربستان و ورود نظامی دشمن اصلی امام عصر، به مکه و مدینه نیست و هنوز این وقایع رخ نداده است تا بتوان گفت این حادثه نیز جزو نشانه‌ها و علائم ظهور می‌باشد.

8. و در پایان، نکته بسیار مهم این است که: مجموعه حوادث و نشانه‌های حتمی ظهور باید در کنار هم بررسی شوند و بررسی جداگانه و منفصل آنها و تطبیق، خسارت زیانباری است که با ایجاد هیجان و احساس کاذب در منتظران ظهور امام عصر، ممکن است تبعات ناگوراری، به دنبال خود داشته باشد. بنابراین باید به دستور ائمه معصومین، همواره ظهور را نزدیک دانست و در عین حال، از عجله در امر ظهور و درخواست زودتر از موعد قبل از وقوع نشانه‌های حتمی ظهور، بویژه وقوع ندای آسمانی در ماه رمضان که تمام جهانیان می‌شنوند، پرهیز کرد. چنانچه، در احادیث منقول از اهل بیت، تاکید شده است:

... هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ.[14]

... تعجیل کنندگان در امر ظهور، هلاک می‌شوند و تسلیم شوندگان (و آنان که در انتظار وقوع نشانه های حتمی ظهور می‌باشند) نجات می‌یایند.

بنابراین، آنچه که پس از حادثه تاسف بار و کشته شدن صدها نفر از حجاج مسلمان در صحرای منا، در شبکه های اجتماعی پخش شد که حاکی از آنست که پیامبر (ص) نوید این حادثه را داده بودند و از علائم ظهور میباشد، صحت ندارد. زیرا هنوز ندای آسمانی به عنوان اصلی ترین نشانه حتمی ظهور که باید بقیه علامت های حتمی و غیرحتمی با این نشانه حتمی (ندای آسمانی)، سنجیده شوند، که در ماه رمضان، رخ میدهد و تمام جهانیان، می شنوند، هنوز اتفاق نیفتاده است.

البته وقوع این گونه حوادث تلخ و تاسف بار در سرزمین حجاز و در ایّام فریضۀ حج، سبب بی‌آبرویی خاندان پادشاهی آل سعود و بروز اختلاف میان آنان و ان شاءالله سقوط‌شان در آینده‌ای نزدیک می‌شود.

-------------------------------

* گروه معارف رجانیوز- مصطفی امیری دانش آموخته حوزه علمیه قم *

[1] . بحار الانوار، ج 52، ص 272؛ بشارة الاسلام، ص 142.

[2] . منتخب الاثر، ص 451؛ یوم الخلاص، ص 280.

[3] . الممهدون للمهدی، علیه السّلام، ص 60؛ یوم الخلاص، ص 570.

[4] . منتخب الاثر، ص 451.

[5] . الغیبة نعمانی، ص 178.

[6] . الملاحم و الفتن، ص33.

[7] . الغیبة نعمانی، ص 178.

[8] . مجلسی، بحار الانوار، ج 33، ص 157.

[9] . عقد الدرر، ص 142.

[10] . طوسی، الغیبۀ ص435؛ صدوق، کمال الدین، ج2، ص556؛ نعمانی، الغیبۀ، ص282.

[11] . نعمانی، الغیبۀ، ص262 و 266؛ طوسی، الغیبۀ، ص452.

[12] . مجلسی، بحار الانوار، ج 33، ص 157.

[13]. نعمانی، الغیبۀ، ص 280.

[14] . الغیبۀ نعمانی، ص 198.