بسوی ظهور

اعتقاد به ظهور منجى یا مصلح جهانى، یکى از مهم‏ترین نقاط اشتراک ادیان ابراهیمى‏[1] است. در این مقاله مى‏کوشیم این موضوع را در عهد قدیم  بررسى و تحلیل کنیم.

معرّفى عهدین‏

عهدین یا کتاب مقدس عنوان مجموعه‏اى از نوشته‏هاى کوچک و بزرگ در دو بخش عهد قدیم (تورات و ضمایم آن) و عهد جدید (انجیل و ضمایم آن) است.

گر چه مسیحیان هر دو بخش را مقدس مى‏شمارند، یهودیان تنها عهد قدیم را کتاب آسمانى مى‏دانند و آن را با نام «تنخ» مى‏شناسند. «عهدین» اصطلاحى مسیحى، و مبتنى بر این پیش فرض است که خدا دو عهد با انسان بسته است: یکى «عهد قدیم» که در آن خدا از انسان پیمان گرفته است که بر شریعت الهى گردن‏ نهد و بدان پایبند باشند. این عهد، که نشان آن ختنه کردن است، ابتدا با حضرت ابراهیم علیه السلام بسته شد و سپس در زمان حضرت موسى علیه السلام تجدید و تحکیم گشت. به عقیده مسیحیان با ظهور حضرت عیسى علیه السلام دوران این عهد به پایان رسید و خدا عهد دیگرى، موسوم به «عهد جدید»، با انسان بست؛ عهدى که بر سر محبت خدا و عیسى مسیح است.[2]

به همین دلیل مسیحیان کتاب‏هاى مربوط به دوره اول را «عهد قدیم»،[3] و کتاب‏هاى مربوط به دوره دوم را «عهد جدید»[4] مى‏خوانند، و هر دو قسمت را مقدس و معتبر مى‏شمارند؛ امّا یهودیان معتقدند که خدا تنها یک پیمان با انسان بسته و آن همان پیمان «شریعت» است که تبلور آن را در عهد قدیم مى‏بینیم.[5]

1. پیشگویى‏هاى تورات در باره ظهور منجى‏

بشارت به ظهور منجى در آخر الزمان عمیقاً در پیوند با آرمان‏هاى قومى یهود در کتاب مقدس (تورات) است. آنها منتظر یک انسان الهى کامل مانند موسى علیه السلام هستند که قوم بنى‏اسرائیل را از ظلم و ستمى که بر آنها تحمیل شده است، رها کند و آرمان دیرینه آنها را در تشکیل کشور اسرائیل بزرگ محقّق کند. آیات توراتى ناظر به مسئله منجى را مى‏توان ذیل چهار موضوع تقسیم کرد: شخصیت منجى؛ بشارت به آمدن منجى؛ علامات ظهور منجى؛ کارهاى منجى پس از ظهور.

1- 1. شخصیت منجى (ماشیَح)

بنا بر آنچه در متون مذهبى یهود آمده، ماشیَح (مسیح) از نخستین اهداف آفرینش‏ جهان است. ماشیَح از نظر فیزیکى و جسمانى، انسانى خاکى از اولاد بشر است که به صورت عادى متولد شده است. اصل و نسب او به حضرات داوود و سلیمان مى‏رسد. از دیگر نشانه‏هاى او صداقت و پارسایى‏اش از بدو تولد است که پیوسته افزایش مى‏یابد تا اینکه او به سبب فضیلت و اعمال شایسته‏اش، به عالى‏ترین و والاترین درجات تکامل روحانى دست پیدا مى‏کند.

طبق باور یهود امکان ظهور ماشیَح در هر دوره‏اى وجود دارد؛ امّا نه به این معنا که او هنگام ظهور، از آسمان‏ها پایین بیاید. او همیشه روى زمین است؛ بشرى خاکى با مقامى بسیار مقدس و روحانى (صدّیق) که در همه دوره‏ها حاضر و ناظر است:

«در هر دوره فرزندى از خاندان یهودا به دنیا مى‏آید که براى مقام ماشیَح برازنده است».[6] روزى که زمان «گئولا» (نجات نهایى) فرا رسد، «نِشاما» یا روح مخصوص پایین آمده و به آن «صدّیق» اهدا خواهد شد؛ در حالى که تا پیش از آن، خود منجى هم نمى‏داند که مسیحاى منتظر است.

برخى از عالمان یهود این موضوع را چنین توضیح داده‏اند:

مُشه (موسى) ناجى اول بنى‏اسرائیل به هشتاد سالگى رسید و هنوز از این که بنى‏اسرائیل را نجات خواهد داد، اطلاعى نداشت و آن را احساس نمى‏کرد. حتّى هنگامى که خداوند به او گفت: «بیا و من تو را به نزد فرعون مى‏فرستم ...»، او در ابتدا از این امر سر باز زد و حاضر به قبول این مأموریت نشد. همین قضیه درباره ناجى نهایى (ماشیح) نیز صدق مى‏کند. درباره شائول (اولین حاکم بنى‏اسرائیل) نیز مشاهده شد که آن روح قدسى که آن را قبلًا در وجود خود اصلًا احساس نکرده بود، بعد از این که به عنوان پادشاه و مسح شد، بر او واقع شد.[7]

امّا اشعیاى نبى در باره شخصیت و صفات خاص ماشیَح چنین مى‏گوید:

و نهالى از تنه یسَى‏[8] بیرون آمده، شاخه‏اى از ریشه‏هایش خواهد شکفت. و روح خدا بر او قرار خواهد گرفت؛ یعنى روح حکمت و فهم، و روح مشورت و قوّت، و روح معرفت و ترس خدا. و خوشى او در ترس خدا خواهد بود و موافق رؤیت چشم خود داورى نخواهد کرد و بر وفق سمع گوش‏هاى خویش تنبیه نخواهد نمود. بلکه مسکینان را به عدالت داورى خواهد کرد و به جهت مظلومانِ زمین به راستى حکم خواهد نمود. و جهان را به عصاى دهان خویش زده شریران را به نفخه لب‏هاى خود[9] خواهد کُشت. و کمربند کمرش عدالت خواهد بود و کمربند میانش امانت.[10]

عالم و متکلّم یهودى، موسى بن میمون نیز ماشیَح را چنین توصیف کرده است:

عقل و دانش او از حضرت سلیمان نیز بیشتر خواهد بود. او از پدران قوم یهود (ابراهیم، اسحق و یعقوب) و نیز از همه انبیاى بنى‏اسرائیل که پس از حضرت موسى برانگیخته شدند، بلندمرتبه‏تر خواهد بود.[11]

1- 2. نصوص مرتبط با ظهور منجى‏

آیات بسیارى در عهد قدیم در باره ظهور منجى موعود و اوصاف و ویژگى‏هاى اوست. از جمله در سِفر زکریا آمده است:

اى دختر صهیون بسیار وجد بنما و اى دختر اورشلیم آواز شادمانى بده! اینک‏ پادشاه تو نزد تو مى‏آید. او عادل و صاحب نجات و حلیم مى‏باشد و بر الاغ و بر کُرّه الاغ سوار است.[12]

همچنین در سِفر مزامیر- منسوب به حضرت داوود- در باره منجى آمده است:

اى خدا انصاف خود را به پادشاه ده و عدالت خویش را به پسر پادشاه و او قوم تو را به عدالت داورى خواهد نمود و مساکین تو را به انصاف. آن گاه کوه‏ها براى قوم سلامتى را بار خواهند آورد و تل‏ها نیز در عدالت. مساکین قوم را دادرسى خواهد کرد و فرزندان فقیر را نجات خواهد داد و ظالمان را زبون خواهد ساخت .... او مثل باران بر علف‏زارِ چیده‏شده فرود خواهد آمد و مثل بارش‏هایى که زمین را سیراب مى‏کند. در زمان او صالحان خواهند شکفت و وفور سلامتى‏خواهد بود مادامى که ماه نیست نگردد. و او حکم‏رانى خواهد کرد از دریا تا دریا و از نهر تا اقصاى جهان. به حضور وى صحرانشینان گردن خواهند نهاد و دشمنان او خاک را خواهند لیسید ... جمیع سلاطین او را تعظیم خواهند کرد و جمیع امت‏ها او را بندگى خواهند نمود. زیرا چون مسکین استغاثه کند او را رهایى خواهد داد و فقیرى را که رهاننده‏اى ندارد ... جان‏هاى ایشان را از ظلم و ستم فدیه خواهد داد و خون ایشان در نظر وى گران‏بها خواهد بود ... دائماً براى وى دعا خواهد کرد و تمامى روز او را مبارک خواهد خواند. و فراوانى غله در زمین بر قله کوه‏ها خواهد بود ... نام او تا ابدالآباد باقى خواهد ماند ... آدمیان در او براى یکدیگر برکت خواهند خواست و جمیع امّت‏هاى زمین او را خوشحال خواهند خواند ....[13]

سِفر اشعیاى نبى مملو از چنین بشارت‏هایى به ظهور منجى است؛ براى مثال:

روح سلطان تعالى خدا بر من است؛ زیرا خدا مرا مسح کرده است تا مسکینان را بشارت دهم و مرا فرستاده تا شکسته‏دلان را التیام بخشم و اسیران را به‏ رستگارى و محبوسان را به آزادى ندا کنم. و تا از سال پسندیده خدا و از یوم انتقام خداى ما ندا نمایم و جمیع ماتمیان را تسلى بخشم.[14]

در سِفر ملاکى نیز به روز موعود و ظهور منجى منتقم اشاره شده است:

زیرا اینک آن روزى که مثل تنور مشتعل مى‏باشد خواهد آمد و جمیع متکبران و جمیع بدکاران کاه خواهند بود. و خدا صبایوت‏[15] مى‏گوید: آن روز که مى‏آید ایشان را چنان خواهد سوزانید که نه ریشه و نه شاخه‏اى براى ایشان باقى خواهد گذاشت. امّا براى شما که از اسم من مى‏ترسید آفتاب عدالت طلوع خواهد کرد و بر بال‏هاى وى شفا خواهد بود و شما بیرون آمده مانند گوساله‏هاى پروارى جست‏وخیز خواهید کرد.[16]

در مزامیر نیز آمده است:

خدا انصاف را دوست مى‏دارد و مقدسان خود را ترک نخواهد فرمود. ایشان محفوظ خواهند بود تا ابدالآباد. و اما نسل شریر منقطع خواهد شد. صالحان وارث زمین خواهند بود و در آن تا ابد سکونت خواهند نمود.[17]

با وجود این همه بشارت توراتى به آمدن منجى در آخر الزمان، تردیدى باقى نمى‏ماند که باور یهودیان به آمدن منجى موعود مى‏بایست برگرفته از کتاب مقدس باشد. به همین جهت عالم بزرگ یهودى موسى بن میمون در اصل دوازدهم از اصول سیزده‏گانه اعتقادات یهود مى‏گوید:

من با ایمان کامل به آمدن ماشیح اعتقاد دارم، و اگرچه او تأخیر کند، با این حال هر روز در انتظار او هستم که بیاید.[18]

1- 3. علامات ظهور منجى‏

زمان ظهور ماشیَح (مسیح موعود یهودیان)، رازى بسیار پوشیده و پنهان است که تنها خدا از آن با خبر است. با این وجود، نشانه‏ها و شرطهاى بسیارى براى ظهور او بیان شده است. برخى از این شرایط اضطراب‏آور و نگران‏کننده‏اند.[19] امّا در کنار اینها نشانه‏هاى مسرت‏بخش و امیدوارکننده‏اى هم در باره زمان پیش از ظهور ماشیَح پیش‏بینى شده است: پیشرفت و خوشبختى نسبتاً زیاد مردم دنیا، تجدید حیات در مطالعه تورات و علوم دینى، باز شدن دروازه‏هاى عقلانى در بالا و چشمه‏هاى حکمت در پایین.[20]

معناى این عبارت، با ظهور و پیشرفت تعالیم رمزى و عرفانى در تورات و کتب آسمانى، بسیار مشهود است و «باز شدن چشمه‏هاى حکمت در پایین» اشاره به پیشرفت‏ها و اکتشافات علمى و تکنولوژى امروز است.

1- 4. برکات ظهور منجى‏

پس از آمدن منجى، حیات دنیوى انسان‏ها به شکل جدید و مطابق تعالیم آسمانى شکل خواهد گرفت. بنا بر اعتقادات یهودى بعد از ظهور منجى اصلاحاتى در جهان پدید مى‏آید که در اینجا به مهم‏ترین آنها اشاره مى‏کنیم:

1- 4- 1. تحقّق امنیت‏

امنیت موضوعى بسیار مهم در زندگى بشر است. از این رو همواره انسان‏هاى بزرگ مى‏کوشیده‏اند امنیت و آرامش را براى کل بشر به ارمغان بیاورند. این هدف بزرگ در عصر ظهور ماشیَح محقّق خواهد شد، و نه فقط بشر، که حتّى حیوانات نیز در امنیت‏ خواهند زیست. اشعیاى نبى در این باره مى‏فرماید:

مسکینان را به عدالت داورى خواهد کرد و به جهت مظلومانِ زمین به راستى حکم خواهد نمود. و جهان را به عصاى دهان خویش زده شریران را به نفخه لب‏هاى خود خواهد کُشت ... و گرگ با بره سکونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید و گوساله و شیر و پروارى با هم، و طفل کوچک آنها را خواهد راند. و گاو با خرس خواهد چرید و بچه‏هاى آنها با هم خواهند خوابید و شیر مثل گاو کاه خواهد خورد. و طفل شیرخواره بر سوراخ مار بازى خواهد کرد و طفلِ از شیر بازداشته شده دست خود را بر خانه افعى خواهد گذاشت.[21]

باز در همین سفر مى‏خوانیم:

زیرا اینک من آسمانى جدید و زمینى جدید خواهم آفرید و چیزهاى پیشین به یاد نخواهد آمد و به خاطر نخواهد گذشت ... و بار دیگر طفلِ کم روز از آن جا نخواهد بود و نه مرد پیر که عمر خود را به اتمام نرسانیده باشد؛[22] زیرا طفل در سن صدسالگى خواهد مرد لیکن گناهکار صدساله ملعون خواهد بود ....[23]

1- 4- 2. پایان شرک و گناه‏

پس از ظهور منجى شرک و گناه از کل جهان برچیده خواهد شد. در سِفر زکریا آمده است:

در آن روز براى خاندان داوود و ساکنان اورشلیم چشمه‏اى به جهت گناه و نجاست مفتوح خواهد شد. و خدا صبایوت مى‏گوید: در آن روز نام‏هاى بت‏ها را از روى زمین منقطع خواهم ساخت که بار دیگر آنها را به یاد نخواهند آورد و انبیا و روح پلید را نیز از زمین دور خواهم کرد.[24]

1- 4- 3. فراگیر شدن خداشناسى‏

یکى از مهم‏ترین نشانه‏هاى عصر ظهور منجى، گسترش ایمان و معرفت به خداوند متعال است. اشعیاى نبى چنین مى‏گوید:

و در تمامى کوه مقدس من ضرر و فسادى نخواهند کرد؛ زیرا جهان از معرفت خدا پرخواهد بود؛ مثل آب‏هایى که دریا را مى‏پوشاند.[25]

همچنین در سِفر حبقوق به این نکته اشاره شده است:

زیرا جهان از معرفت جلال خدا مملو خواهد شد به نحوى که آب‏ها دریا را مستور مى‏سازد.[26]

در سِفر ارمیاى نبى نیز آمده است:

امّا خدا مى‏گوید: این است عهدى که بعد از این ایام با خاندان اسرائیل خواهم بست ... و بار دیگر کسى به همسایه‏اش و شخصى به برادرش تعلیم نخواهد داد و نخواهد گفت: خدا را بشناس؛ زیرا خدا مى‏گوید: جمیع ایشان از خُرد و بزرگ مرا خواهند شناخت؛ چون که عصیان ایشان را خواهم آمرزید و گناه ایشان را دیگر به یاد نخواهم آورد.[27]

1- 4- 4. فراگیر شدن خداپرستى‏

گسترش پرستش خدا در تمام جهان، یکى دیگر از ثمرات ظهور منجى است. در سِفر صفنیا در این باره چنین آمده است:

خدا مى‏گوید: براى من منتظر باشید تا روزى که به جهت غارت برخیزم؛ زیرا قصد من این است که امّت‏ها را جمع نمایم و ممالک را فراهم آورم تا غضب خود و تمامى حدّت خشم خویش را بر ایشان بریزم؛ زیرا تمامى جهان به آتش غیرت من سوخته خواهد شد؛ چون در آن زمان زبان پاک به امّت‏ها باز خواهم داد تا جمیع‏ ایشان اسم خدا را بخوانند و به یک دل او را عبادت نمایند.[28]

در سِفر زکریا نیز آمده است:

و خدا بر تمامى زمین پادشاه خواهد بود. در آن روز خدا واحد خواهد بود و اسم او واحد.[29]

1- 4- 5. هم‏زیستى مسالمت‏آمیز

پس از ظهور منجى همه ملّت‏ها با هم در صلح و صفا زندگى خواهند کرد. در سِفر اشعیا آمده است:

و در ایّام آخر واقع خواهد شد که کوه خانه خدا بر قله کوه‏ها ثابت خواهد شد و فوق تل‏ها برافراشته خواهد گردید و جمیع امّت‏ها به سوى آن روان خواهند شد ...

و او امّت‏ها را داورى خواهد نمود و قوم‏هاى بسیارى را تنبیه خواهد کرد و ایشان شمشیرهاى خود را براى گاوآهن و نیزه‏هاى خویش را براى اره‏ها خواهند شکست و امتى بر امتى شمشیر نخواهد کشید و بار دیگر جنگ را نخواهند آموخت.[30]

عین همین عبارت در سِفر میکاه نبى نیز آمده است.[31]

از دیگر کارهایى که برخى از عالمان یهود به منجى نسبت داده‏اند، احیاى آیین‏هاى کهن یهودى است؛ از جمله تقدیم قربانى که اساس عبادت یهود بوده و امروزه تفیلا (نماز) جایگزین آن شده است. وسعت برکت و سعادت، پایان یافتن بیمارى‏ها، و وقوع معجزاتى بزرگ‏تر از معجزات رخ داده در هنگام خروج بنى‏اسرائیل از مصر، از امور دیگرى است که براى زمان ظهور منجى (مسیحا) پیش‏بینى کرده‏اند.[32]

منبع:

دانشنامه امام مهدى «عجل الله فرجه» بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ ؛ ج‏1 ؛ صص94-104

محمدى رى‏شهرى، محمد، دانشنامه امام مهدى «عجل الله فرجه» بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، 10جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر - قم - ایران، چاپ: 1، 1393 ه.ش.