بسوی ظهور

امام صادق علیه‌السلام در کلامی ارزشمند نزدیکترین حالت بنده به خدا و خشنودی باری تعالی از وی را اعتقاد به حجت خدا و انتظار فرج ایشان بطور شبانه روز دانسته‌اند. سوالی که اینجا مطرح میشود این است که با وجود اینکه تا علائم و نشانه های حتمی ظهور امام زمان عج رخ ندهد، حضرت ظهور نمیکند، چرا امام صادق ع میفرماید: صبح و شام منتظر فرج باشید؟

امام جعفر صادق علیه‌‏السلام فرمودند:

عَنْ اَبى عَبْدِاللّه‏ علیه ‏السلام قالَ: اَقْرَبُ ما یَکُونُ الْعِبادُ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَاَرْضى ما یَکُونُ عَنْهُمْ، اِذَا افْتَقَدُوا حُجَّةَ اللّهِ، فَلَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ، وَلَمْ یَعْلَمُوا بِمَکانِهِ، وَهُمْ فى ذلِکَ یَعْلَمُونَ اَنَّهَ لَمْ تَبْطُلْ حُجَّةُ اللّه‏، فَعِنْدَها فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ کُلَّ صَباحٍ وَ مَسآءٍ.»[1]

نزدیک‏ترین حالت بندگان به خدا و خشنودى او از آنها هنگامى است که حجّت خدا در میان آنها نباشد و براى آنها ظاهر نشود و آنها محـل او را ندانند. ولى در عین حال معتقد باشند که حجّت خدا هست، و در این زمان شب و روز در انتظار فرج باشند.

پاسخ:

اوّلاً فرج اعمّ از ظهور است و گشایش معنوی و رفع مشکلات دنیوی را نیز شامل میشود.

ثانیاً فرج عمومی احتیاج به رخ دادن علائم ظهور دارد و فرج شخصی، در هر لحظه از شبانه روز ممکن است، حاصل شود. و حجابها بین انسان و امام زمان عج برداشته شود.

ثالثاً طبق نظر برخی از علماء، که از روایت امام جواد علیه السلام برداشت شده است، در علائم حتمی امکان بداء هست، یعنی بدون اینکه علائم حتمی ظهور واقع شود، ظهور محقق شود، بنابراین در هر لحظه ای امکان ظهور هست؛[2]

 بستگی به خواست مردم، دعا و تضرع آنان به درگاه الهی دارد. اگر آمادگی ظهور در شیعیان باشد و خالصانه از خداوند درخواست کنند، همین امروز هم ممکن است. ولی با نهایت تاسف، مردم مشغول به دنیا هستند و اگر در دنیای خود مشکلی پیدا نکنند تا هزار سال دیگر هم ظهور به تاخیر بیفتد کسی احساس خسران و ناراحتی نمیکند. و گرنه اگر به اندازه ی یک لیوان آب، مردم به امام زمان عج خود احساس نیاز کنند از طرف خدا، منعی از فیض وجود ندارد.

رابعاً طبق برخی روایات ظهور ناگهانی و غافلگیرانه است، لذا منتظر باید در هر لحظه ای احتمال ظهور بدهد و آماده باشد:

امام رضا علیه السلام:

به پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و سلم گفتند: ای رسول خدا! قائم از فرزندان شما کی خروج می‏کند؟ فرمود: مثل او مثل قیامت است که «لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَةً»آن را به موقع خود (احدى) جز او ظاهر نخواهد ساخت؛ (این حادثه) در آسمان‏ها و زمین (براى ساکنان آنها) سنگین است، جز به ناگهانى بر شما نخواهد آمد.(کمال الدین و تمام النعمة، ج‏2، ص: 373)

خامساً دلیل اصلی چنین دستوری این است که شیعیان دچار قساوت قلب نشوند؛ توضیح آنکه خداوند متعال در قرآن میفرماید:

 علّت گمراهی یهود و نصاری و مغضوب شدن آنان این بود که بعد از پیامبران شان، حضرت موسی و عیسی علیهما السلام، زمان ظهور منجی یعنی پیامبر اسلام برایشان طولانی به نظر میرسید و احتمال ظهور در زمان فعلی خود نمیدادند و لذا دچار غفلت شدند و مشغول به دنیا و در نتیجه آلوده به گناهان شدند.

و کارشان بجایی رسید که دچار قساوت قلب بواسطه ی کثرت گناهان گردیدند، ، با وجود اینکه از منتظران ظهور پیامبر اسلام  بودند و دشمنان خود، را تهدید میکردند به ظهور ایشان و هلاکت یافتن آنان، ولی وقتی منجی آنان ظهور کرد، اولین  و سرسخت ترین دشمنان او شدند.

« وَ لَمَّا جاءَهُمْ کِتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ کانُوا مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا کَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْکافِرِینَ‏»[3]

و چون از طرف خداوند، آنان را کتابى (قرآن) آمد که مؤیّد آن نشانه ‏هایى است که نزد آنهاست و پیش از این به خود نوید مى ‏دادند (که با کمک کتاب وپیامبر جدید) بر دشمنان پیروز گردند، اما چون آنچه (از کتاب و پیامبر که از قبل) شناخته بودند، نزد آنان آمد به او کافر شدند، پس لعنت خدا بر کافران باد.

علامه طباطبایی ره میفرماید:

(وَ کانُوا مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُوا) و نیز از سیاق استفاده میشود که قبل از بعثت، کفار عرب متعرض یهود میشدند، و ایشان را آزار مى‏ کردند، و یهود در مقابل، آرزوى رسیدن بعثت خاتم الانبیاء (ص) مى ‏کرده ‏اند، و مى ‏گفته ‏اند: اگر پیغمبر ما که تورات از آمدنش خبر داده مبعوث شود، و نیز بگفته تورات به مدینه مهاجرت کند، ما را از این ذلت و از شر شما اعراب نجات میدهد.

و از کلمه (کانوا) استفاده میشود این آرزو را قبل از هجرت رسول خدا (ص) همواره مى‏کرده‏اند، به حدى که در میان همه کفار عرب نیز معروف شده بود و معناى جمله: (فَلَمَّا جاءَهُمْ‏ما عَرَفُوا) الخ، این است که چون بیامد آن کسى که وى را مى ‏شناختند، یعنى نشانی هاى تورات که در دست داشتند با او منطبق دیدند، به آن جناب کفر ورزیدند.»[4]

لذا امام صادق ع دستور میدهد و نسخه ی شفا بخشی تجویز میکند که درمان غفلت، دنیاطلبی و قساوت قلب میباشد و آن احتمال ظهور در صبح و شام میباشد.

و دقیقاً مانند یاد مرگ است که اگر انسان، احتمال مرگ خود را در زمان کنونی ندهد ، دچار غفلت و آلوده شدن به گناهان میگردد.

امام على علیه السلام:

چیزى که نمى‏ دانى چه وقت غافلگیرت مى ‏کند، سزاست که پیش از آنکه تو را فرا گیرد، خویشتن را برایش آماده سازى.»[5]

رسولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله: أصلِحوا الدُّنیا، واعمَلوا لآخِرَتِکُم کأنَّکُم تَموتونَ غَداً.»[6]

دنیا را بسازید، و براى آخرتتان [نیز] چنان کار کنید که گویى همین فردا مى‏ میرید.

امام على علیه السلام: کسى که فردا را از عمر خود به شمار آورد، مرگ را در جایگاه شایسته ‏اش قرار نداده است.»[7]‏

خداوند متعال به شیعیان، وظائف منتظران را گوشزد میکند :

ابتدا دستور میدهد که از امروز و فردا کردن و تاخیر در بازگشت به سوی پروردگار خودداری کنند و بواسطه یاد و ذکر خداوند و تلاوت قرآن از بیماری قساوت قلب پیشگیری کنند، و سپس دستور میدهد از منتظران امت های گذشته و اهل کتب آسمانی عبرت بگیرند که زمان ظهور منجی برایشان طولانی آمد و به یاد خدا و تلاوت کتاب آسمانی خود، قلب های خود را خاشع نکردند، در نتیجه  قلب هایشان، اثرپذیری و انعطاف خود را در برابر حقیقت از دست دادند و لذا اکثریت فاسق شدند:

أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ »[8]

آیا براى کسانى که ایمان آورده‏اند، زمان آن نرسیده که دل‏هایشان براى یاد خدا و آنچه از حق نازل شده، نرم و فروتن گردد و مانند کسانى نباشند که پیش از این، کتاب آسمانى به آنان داده شد، پس زمان طولانى بر آنان گذشت و دل‏هایشان سخت گردید و بسیارشان فاسق گشتند؟

رَوَاهُ الشَّیْخُ الْمُفِیدُ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ:

‏ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ‏ فِی أَهْلِ زَمَانِ الْغَیْبَةِ-.

و الأمد أمد الغیبةکأنه أراد عز و جل یا أمة محمد و یا معشر الشیعة لا تکونوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فتأویل هذه الآیة جار فی أهل زمان الغیبة و أیامها دون غیرهم من أهل الأزمنة لأن الله سبحانه‏ نهى الشیعة عن الشک فی حجة الله أو أن یظنوا أن الله عز و جل یخلی الأرض منها طرفة عین‏.»[9]

امام صادق (ع) میفرماید: این آیه در مورد، اهل زمان غیبت نازل شده، و مراد از أمد، زمان غیبت است، گویا خداوند میخواهد بفرماید: ای امت محمد(ص) و ای شیعیان مانند اهل کتاب نباشد که زمان غیبت، بر آنان طولانی آمد.

پس تأویل و مصداق این آیه، مردم و اهل زمان غیبت هستند نه سایر مردم در زمانهای دیگر، چرا که خداوند شیعیان را نهی کرده است از شک در وجود حجت الهی یا اینکه گمان برند که خدای عزوجل  زمین را خالی از حجت گذاشته باشد به اندازه ی پلک برهم زدنی.»

و در آیه بعد بشارت میدهد به زنده شدن قلبها پس از قساوت در آخرالزمان در بهار ظهور:

اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ »[10]

«بدانید که خداوند، زمین را پس از مرگش زنده مى‏ کند. همانا ما نشانه‏ هاى (توحید و عظمت) را براى شما روشن کردیم، باشد که تعقّل کنید.»

فی کمال الدّین و تمام النّعمة[11]، بإسناده إلى سلام بن المستنیر: عن أبی جعفر- علیه السّلام- فی قوله- تعالى-:

اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ‏ (الآیة) قال: یحیها اللّه بالقائم، بعد موتها، یعنی: بموتها کفر أهلها، و الکافر میّت.»[12]

امام باقر علیه السلام در مورد این آیه فرمودند: «خداوند زمین را بواسطه قائم عج زنده میسازد بعد از مرگ زمین، مراد از مرگ زمین، مرگ اهل آن است، زیرا کافر، در واقع میّت میباشد.»

این آیه و روایت میفهماند که مومن از حیاتی فراتر از حیات سایر انسانها برخوردار است و از حیات انسانی مافوق حیات حیوانی بهره مند است که آن حیات منشأ آثار، ادراکات و قدرت ویژه ای برای مومن ایجاد میکند  و سایرین نسبت به این حیات و آثار آن ، میّت محسوب میشوند.