بسوی ظهور

حضرت حجت عج در آخرین توقیع خود به علی بن محمد سمری، از میان تمام آسیب های آخرالزمان و نشانه های غیر حتمی ظهورش، فقط از قساوت قلب نام میبرد: «فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَلِکَ بَعْدَ طُولِ الْأَمَدِ وَ قَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ امْتِلَاءِ الْأَرْضِ جَوْراً.»[1] این نشان از اهمیت این آسیب، از نگاه ایشان دارد و حضرت به جامعه ی شیعی و منتظر، هشدار میدهد تا خود را در مقابل بزرگترین خطر و بیماری آخرالزمانی خود را واکسینه کنند و از آن پیشگیری کنند.

قساوت قلب، بزرگترین عقوبت و مجازات الهی:

الإمامُ الباقرُ علیه السلام: إنَّ للَّهِ عُقوباتٍ فی القُلوبِ والأبدانِ: ضَنْکٌ فی المَعیشَةِ ووَهنٌ فی العِبادَةِ، وما ضُرِبَ عَبدٌ بِعُقوبَةٍ أعظَمَ مِن قَسوَةِ القَلبِ.[2]

امام باقر علیه السلام: خداوند را براى دلها و بدنها کیفرهایى است؛ تنگى در معیشت و سستى در عبادت و به هیچ بنده‏اى کیفرى بزرگتر از سخت دلى چشانده نشده است.

معنای قساوت قلب:

اصل در این لغت به معنای شدّت صلابت است اعمّ از مادّی و معنوی ، و مقابل آن لینت هست یعنی قلب چنان سخت و نفوذناپذیر باشد که هیچگونه نرمی و رحمتی در آن نباشد.[3]

 و قساوت قلب به معناى صلابت و غلظت و خشونت آن است، که از" سنگ قاسى" یعنى سنگ سخت گرفته شده و صلابت قلب عبارت از این است که عواطف رقیقه آن که قلب را در ادراک معانى حقه یارى مى‏ دهد از قبیل خشوع و رحمت و تواضع و محبت، در آن مرده باشد. پس قلب مریض آن قلبى است که خیلى زود حق را تصور مى‏ کند ولى خیلى دیر به آن معتقد مى ‏شود. و قلب قسى و سخت، آن قلبى است که هم دیر آن را تصور مى‏ کند و هم دیر به آن معتقد مى ‏گردد، و به عکس، قلب مریض و قسى وسواسهاى شیطانى را خیلى زود مى ‏پذیرد.»[4]

نشانه های قساوت قلب:

1.عدم پذیرش و تسلیم در برابر حقیقت و آیات قرآن

2.عدم یاد خدا

«أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‏ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیْلٌ لِلْقاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ أُولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ»[5]

آیا کسى که خداوند سینه ‏اش را براى (پذیرش) اسلام گشاده است، پس او از طرف خداوند بر (فراز مرکبى از) نور است (مثل کسى است که در تنگناى تعصّب و لجاجت و غرور است؟ نه) پس واى بر آنان که از سنگدلى یاد خدا نمى ‏کنند. آنان در گمراهى آشکارند.

3.دنیا طلبی و رویگردانی از آخرت

4.عدم آمادگی برای مرگ

و فی روضة الواعظین‏[6]: و روی‏ أنّ النّبیّ- صلّى اللّه علیه و آله- قرأ: أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‏ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ‏ فقال: إنّ النّور إذا وقع فی القلب، انفتح‏ له و انشرح.

قالوا: یا رسول اللّه فهل لذلک علامة یعرف بها؟ قال: التّجافی عن دار الغرور، و الإنابة إلى دار الخلود، و الاستعداد للموت قبل نزوله.»[7]

از پیامبر اسلام ص از تفسیر این آیه سؤال کردیم‏: أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‏ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ‏:

چگونه انسان شرح صدر پیدا مى‏ کند؟

فرمود: هنگامى که نور به قلب انسان داخل شد گسترده و باز مى ‏گردد"!

 عرض کردیم اى رسول خدا نشانه آن چیست؟

فرمود: نشانه آن توجه به سراى جاوید، و جدا شدن از سراى غرور، و آماده گشتن براى استقبال از مرگ پیش از نزول آن است‏.»

آثار قساوت قلب:

1.تحریف دین

قساوت بنى ‏اسرائیل، منشأ تحریف تورات و معارف آن از سوى آنان:

وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ ... فَبِما نَقْضِهِمْ مِیثاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَ جَعَلْنا قُلُوبَهُمْ قاسِیَةً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ ... »[8]

****

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‏ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُون‏ *فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ ما کانُوا یَعْمَلُونَ* فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ»[9]

و بى ‏تردید ما به سوى امت‏هایى که پیش از تو بودند [پیامبرانى‏] فرستادیم؛ پس آنان را [هنگامى که با پیامبران به مخالفت و دشمنى برخاستند] به تهیدستى و سختى و رنج و بیمارى دچار کردیم، باشد که [در پیشگاه ما] فروتنى و زارى کنند.پس چرا هنگامى که بلا و سختی ما به آنان رسید، فروتنى و زارى نکردند؟ بلکه دل‏هایشان سخت شد و شیطان، اعمال ناپسندى که همواره مرتکب مى‏شدند در نظرشان آراست. ‏پس چون حقایقى را که [براى عبرت گرفتنشان‏] به آن یادآورى شده بودند، فراموش کردند، درهاى همه نعمت ها را به روى آنان گشودیم، تا هنگامى که به آنچه داده شدند، مغرورانه خوشحال گشتند، به ناگاه آنان را [به عذاب‏] گرفتیم، پس یکباره [از نجات خود] درمانده و نومید شدند.»

2. عدم اجابت دعوت انبیاء

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‏ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُون

3.ترک تضرّع‏

 قساوت قلب، موجب ترک تضرّع و استغاثه به درگاه خداوند در هنگام سختیها و بلاها:

فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ

4.تزیین گناهان توسط شیطان‏

قساوت قلب، زمینه‏اى مناسب براى تزیین اعمال زشت در نظر انسان به وسیله شیطان:

وَ لکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ ما کانُوا یَعْمَلُونَ.

5.فراموش کردن و بی تفاوت بودن نسبت به تذکرات کتاب آسمانی

وَ لکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ ما کانُوا یَعْمَلُونَ* فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ

6. گرفتار شدن جامعه به مکر الهی و رفاه غفلت آور و مغرور شدن به امکانات دنیوی

فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا

7.هلاکت ناگهانی و غافل گیرانه بوسیله عذاب آسمانی

حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ

8.مانع ایمان‏

سخت‏ دلى بنى‏ اسرائیل، بازدارنده آنان از ایمان و گرایش به اسلام:

ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَهِیَ کَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً ... أَ فَتَطْمَعُونَ أَنْ یُؤْمِنُوا لَکُمْ ....»[10]

9.مانع تابش نور خدا

قساوت، مانع تابش نور الهى بر قلبها:

«أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‏ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیْلٌ لِلْقاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ أُولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ.»[11]

10. مانع خشوع در مقابل تلاوت قرآن و پذیرش مواعظ آن

سخت ‏دلى برخى انسانها، مایه محرومیّت آنان از دستیابى به معارف قرآن:

«لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ.»[12]

اگر ممکن بود قرآن بر کوهى نازل شود، و ما قرآن را بر کوه نازل مى ‏کردیم، قطعا کوه را با آن همه صلابت و غلظت و بزرگى هیکل و نیروى مقاومتى که در برابر حوادث دارد، مى ‏دیدى که از ترس خداى عز و جل متاثر و متلاشى مى ‏شود، و وقتى حال کوه در برابر قرآن چنین است، انسان سزاوارتر از آن است که وقتى قرآن بر او تلاوت مى ‏شود و یا خودش آن را تلاوت مى ‏کند قلبش خاشع گردد. بنا بر این، بسیار جاى تعجب است که جمعى از همین انسانها نه تنها از شنیدن قرآن خاشع نمى ‏گردند، و دچار ترس و دلواپسى نمى‏ شوند، بلکه در مقام دشمنى و مخالفت هم برمى ‏آیند.

11.نفوذ شیطان‏

قساوت، زمینه فریبکارى و نفوذ شیطان در دلها:

«لِیَجْعَلَ ما یُلْقِی الشَّیْطانُ فِتْنَةً لِلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْقاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَفِی شِقاقٍ بَعِیدٍ.»[13]

[آزاد گذاشتن شبهه ‏اندازى شیطان‏] براى این [است‏] که خدا آنچه را شیطان مى ‏اندازد براى آنان که در دل‏هایشان بیمارى است و براى سنگدلان وسیله آزمایش قرار دهد؛ و قطعاً ستمکاران در دشمنى و ستیزى بسیار دور [نسبت به حق و حقیقت‏] قرار دارند.