بسوی ظهور

رسول اللَّه صلى الله علیه و آله: قَسَّمَ اللَّهُ العَقلَ ثَلاثَةَ أجزاءٍ، فَمَن کُنَّ فیهِ کَمُلَ عَقلُهُ، ومَن لَم یَکُنَّ فَلا عَقلَ لَهُ: حُسنُ المَعرِفَةِ بِاللَّهِ، وحُسنُ الطّاعَةِ للَّهِ، وحُسنُ الصَّبرِ عَلى‏ أمرِ اللَّهِ‏[1].

پیامبر صلى الله علیه و آله: خرد، سه قسمت شده است. هر کس که این سه جزء در او باشد، عقلش کامل است و هر که در او هیچ نباشد، خردمند نیست: شناختى نیکو از خداوند عزّوجلّ، پیروى نیکو از او، و پایدارى شایسته بر فرمانش.

رسول خدا صلى الله علیه و آله: لَم یُعبَدِ اللَّهُ عز و جل بِشَی‏ءٍ أفضَلَ مِنَ العَقلِ، ولا یَکونُ المُؤمِنُ عاقِلًا حَتّى‏ یَجتَمِعَ فیهِ عَشرُ خِصالٍ: الخَیرُ مِنهُ مَأمولٌ، وَالشَّرُّ مِنهُ مَأمونٌ، یَستَکثِرُ قَلیلَ الخَیرِ مِن غَیرِهِ، ویَستَقِلُّ کَثیرَ الخَیرِ مِن نَفسِهِ، ولا یَسأَمُ مِن طَلَبِ العِلمِ طولَ عُمرِهِ، ولا یَتَبَرَّمُ بِطُلّابِ الحَوائِجِ قِبَلَهُ، الذُّلُّ أحَبُّ إلَیهِ مِنَ العِزِّ، وَالفَقرُ أحَبُّ إلَیهِ مِنَ الغِنى‏، نَصیبُهُ مِنَ الدُّنیَا القوتُ، وَالعاشِرةُ ومَا العاشِرَةُ:

لا یَرى‏ أحَدًا إلّاقالَ: هُوَ خَیرٌ مِنّی وأتقى‏. إنَّمَا النّاسُ رَجُلانِ فَرَجُلٌ هُوَ خَیرٌ مِنهُ وأتقى‏ وآخَرُ هُوَ شَرٌّ مِنهُ وأدنى‏، فَإِذا رَأى‏ مَن هُوَ خَیرٌ مِنهُ وأتقى‏ تَواضَعَ لَهُ لِیَلحَقَ بِهِ، وإذا لَقِیَ الَّذی هُوَ شَرٌّ مِنهُ وأدنى‏ قالَ: عَسى‏ خَیرُ هذا باطِنٌ، وشَرُّهُ ظاهِرٌ، وعَسى‏ أن یُختَمَ لَهُ بِخَیرٍ، فَإِذا فَعَلَ ذلِکَ فَقَد عَلا مَجدُهُ وسادَ أهلَ زَمانِهِ‏[2].[3]

پیامبر صلى الله علیه و آله: خداوند با چیزى شایسته‏تر از عقل، عبادت نشد و مؤمن خردمند نیست، مگر آنکه ده فضیلت در او جمع شود:

خوبى از او امید رود و بدى از او انتظار نرود؛

خوبى کم دیگران را زیاد شمرد و خوبى‏هاى بسیار خود را کم شمرد؛

در سراسر زندگى‏اش از دانش طلبى خسته نگردد؛

از رفت و آمد نیازمندان نزد خود، دلتنگ نشود؛

 خوارى نزد او دوست داشتنى‏تر از عزّت است و فقر را بهتر از ثروتمندى دوست مى‏دارد؛

 بهره او از دنیا تنها اندکى غذاست؛

و امّا دهم و چیست دهم؟

کسى را نبیند، جز آنکه گوید: او از من بهتر و پارساتر است.

همانا مردمان دو دسته‏اند: دسته‏اى که از او بهتر و پارساترند

و دسته‏اى دیگر، بدتر از او و پایین‏تر از وى‏اند.

 پس هنگامى‏که بهتر و پارساتر از خود را دیده باشد، در برابر او فروتنى کند تا به او برسد

و هنگامى‏که بدتر و پایین‏تر از خود را دیده باشد، گوید: شاید خوبى‏اش پنهان است و بدى‏اش آشکار، و شاید پایان کارش به خیر و خوبى ختم شود.

 هرگاه چنین کند، عظمتش افزایش یابد و سرور مردمان زمانش شود.[4]

عنه علیه السلام: مَن قَوِیَ عَقلُهُ أکثَرَ الاعتِبارَ[5].

امام على علیه السلام: آنکه عقلش نیرومند باشد، بسیار عبرت آموزد.

عنه علیه السلام: مَن کَمُلَ عَقلُهُ استَهانَ بِالشَّهَواتِ‏[6].

امام على علیه السلام: آنکه عقلش کامل باشد، شهوتها را سبک شمارد.

عنه علیه السلام: إذا کَمُلَ العَقلُ نَقَصَتِ الشَّهوَةُ[7].

امام على علیه السلام: هنگامى‏که عقل کامل شود، شهوت کم گردد.

عنه علیه السلام: إذا تَمَّ العَقلُ نَقَصَ الکَلامُ‏[8].

امام على علیه السلام: هنگامى‏که عقل کامل شود، سخن کم شود.

عنه علیه السلام: کُلَّمَا ازدادَ عَقلُ الرَّجُلِ قَوِیَ إیمانُهُ بِالقَدَرِ وَاستَخَفَّ بِالغِیَرِ^[9].

امام على علیه السلام: هرچه خرد آدمى نیرومند شود، ایمان وى به قضا و قدر افزایش یابد و حوادث روزگار را سبک شمرد.

عنه علیه السلام: إزراءُ الرَّجُلِ عَلى‏ نَفسِهِ بُرهانُ رَزانَةِ عَقلِهِ وعُنوانُ وُفورِ فَضلِهِ‏[10]

امام على علیه السلام: خود را کم شمردن، نشانه متانت و سنگینى خرد است و علامتِ فراوانى فضیلت.

عنه علیه السلام: غایَةُ العَقلِ الاعتِرافُ بِالجَهلِ‏[11].

. امام على علیه السلام: نهایتِ خردمندى، اعتراف به نادانى است.