بسوی ظهور

الف) حتمى بودن ظهور

تأکید بر حتمى بودن ظهور موعود اسلام، مضمون بسیارى از حدیث‏هاى اسلامى است که به صورت‏هاى گوناگون بیان شده؛ گاهى چنین آمده اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نماند چنین موعودى خواهد رسید[1] و گاهى با تأکید زیاد گفته شده که هرگز روزگاران به پایان نخواهد رسید مگر این‏که مهدى موعود علیه السّلام ظهور کند.[2]

ترمذى از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله چنین نقل مى‏کند:

لا تذهب الدنیا حتّى یملک العرب رجل من أهل بیتی یواطئ اسمه اسمی؛[3]

دنیا به پایان نخواهد آمد تا آن‏که مردى از اهل بیت من که هم‏نام من نیز هست، بر عرب حاکم شود.

خود ترمذى همین مضمون را در حدیث بعدى نیز آورده است.[4] ابن ابى شیبه‏[5]، ابى داوود،[6] احمد حنبل،[7] ابن ماجه‏[8] و طبرانى‏[9] همین مضمون را در کتاب‏هاى حدیثى‏شان با عبارات گوناگون منعکس کرده‏اند.

ب) محل ظهور

درباره نقطه آغازین ظهور امام مهدى علیه السّلام و پیوستن یاران خاص به او و نیز بیعت مردم با آن حضرت، حدیث‏هاى زیادى ذکر شده و نقطه اشتراک همه این روایت‏هاى اسلامى در این است که امام مهدى علیه السّلام ظهورش را از مکه آغاز خواهد کرد[10] و تا حد زیادى نیز، اتفاق نظر وجود دارد و از کنار کعبه این حرکت بزرگ آغاز خواهد شد. از رسول گرامى اسلام صلّى اللّه علیه و آله روایت شده که فرمود:

فیأتیه عصاب العراق، و أبدال الشام فیبایعونه بین الرکن و المقام ...؛[11]

دسته‏هایى از عراق و بزرگانى از شام به سوى مهدى مى‏آیند و با او میان رکن و مقام بیعت مى‏کنند ... .

ج) ظاهر شدن امام مهدى علیه السّلام در مدینه پیش از ظهور

آن‏چه بیان شد، درباره آغاز رسمى ظهور آن حضرت بود، ولى از برخى روایت‏هاى اسلامى چنین برمى‏آید که پیش از این مرحله، آن حضرت در مدینه به شکل غیر رسمى ظاهر خواهد شد و آن‏گاه به مکه آمده و در آن‏جا به صورت رسمى اعلام ظهور مى‏کند. در برخى از کتاب‏هاى معتبر اهل سنت چنین آمده است:

... مردى از اهل مدینه به مکه مى‏آید و مردمانى از اهل مکه گرد وى جمع مى‏آیند ... و آن‏گاه میان رکن و مقام با وى بیعت مى‏کنند .... .

نعمانى از امام باقر علیه السّلام این‏چنین روایت مى‏کند:

سفیانى لشکرى را به سوى مدینه گسیل مى‏دارد، و مهدى از آن‏جا به مکه هجرت مى‏کند ... و در مکه هنگامى که بر بیت اللّه الحرام تکیه زده ... بانگ برآورد که اى مردم! ما از خداوند، پیروزى و ظفر را مى‏طلبیم .... و در این هنگام، یاران 313 نفرى وى نزد او جمع مى‏شوند ....[12]

از این‏گونه روایت‏ها به دست مى‏آید که پیش از آغاز رسمى قیام، امام علیه السّلام در مدینه خواهد بود، و حتى گروهى، وى را با نام مهدى مى‏شناسند و آن‏گاه با توجه به پیدایش فتنه سفیانى، از مدینه به مکه تشریف مى‏برد و ظهور خود را از آن‏جا به صورت رسمى اعلام مى‏دارد.

د) نزول فرشتگان براى یارى امام مهدى علیه السّلام‏

به یقین امدادهاى الهى در موفقیت و پیش‏برد برنامه‏هاى امام مهدى علیه السّلام تأثیر به سزایى دارند. یکى از این امدادهاى غیبى که در حدیث‏هاى اسلامى منعکس شده، نزول فرشتگان است، که هزاران فرشته به یارى و مدد امام علیه السّلام خواهند آمد و این وظیفه خطیر را عهده‏دار خواهند بود، و هرچند درباره تعداد آنها نقل‏هاى زیادى آمده است، از برآیند آنها این واقعیت روشن مى‏شود که فرشتگان الهى امام علیه السّلام را کمک مى‏کنند.

ابو نعیم، از على بن ابى طالب علیه السّلام نقل مى‏کند:

یخرج المهدىّ، یمدّه اللّه بثلاثة آلاف من الملائکة ...؛[13]

مهدى خروج خواهد کرد، و خداوند به وسیله سه هزار فرشته وى را یارى مى‏کند ....

صدوق از امام صادق علیه السّلام نقل مى‏کند:

کأنّی أنظر إلى القائم علیه السّلام على ظهر النجف ... فإذا نشر رایة رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله انحطّ إلیه ثلاثة عشر ألف ملکا، و ثلاثة عشر ملکا کلّهم ینتظر القائم علیه السّلام ...؛[14]

گو این‏که قائم را در پشت نجف مى‏بینم ... که به وقت افراشتن پرچم رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله 13013 فرشته فرود مى‏آیند و همه به انتظار مهدى علیه السّلام هستند.

یاران امام مهدى علیه السّلام از مناطق مختلف‏

یاران امام علیه السّلام از صنف و نژاد خاصى نیستند، بلکه از گروه‏ها و نژادهاى گوناگون و از سرتاسر جهان هستند. مردمى که به یارى امام مى‏شتابند، «من أقالیم الأرض» و «من أقصى البلادند» از عجم، از عرب، از شام، از مصر و بالأخره از جاهاى مختلف مى‏باشند.

آن‏گونه که از روایات اسلامى به دست مى‏آید غالب مناطق جغرافیایى، یارانى را در میان یاران حضرت دارند.

پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله مى‏فرماید:

أیّها الناس! .... ولّاکم خیر أمّة محمّد صلّى اللّه علیه و آله، فألحقوا به بمکّة؛ فإنّه المهدیّ ... فیخرج الأبدال من الشام و أشباهم، و یخرج إلیه و النجباء من مصر، و عصائب أهل الشرق و أشباههم حتّى یأتوا مکة، فیبایع له بین الرکن و المقام ...؛[15]

[بعد از اعلام برخى از حوادث آینده‏] ... اى مردم! بهترین از امت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله بر شما حکمرانى کرده، پس در مکه به وى ملحق شوید که او مهدى است ... که بزرگان شام و مانند آنها و نجیبان مصر و گروه‏هایى از مشرق زمین و مانند آنان به سوى مهدى آیند تا به مکه رسیده و با وى در میان رکن و مقام بیعت کنند ....

امّ سلمه همسر بزرگوار پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله از قول آن حضرت نقل مى‏کند:

... فیبایعونه بین الرکن و المقام ... فإذا رأى الناس ذلک، أتاه أبدال الشام، و عصائب أهل العراق فیبایعونه ...؛[16]

... با مهدى میان رکن و مقام بیعت مى‏کنند ... هنگامى که مردم این را دیدند بزرگان شام و گروه‏هایى از مردم عراق با آن حضرت بیعت مى‏کنند ....

این مضمون در منابع حدیثى شیعه هم دیده مى‏شود.

تعداد یاران:

عدد این یاران برجسته در روایات اسلامى به تعداد یاران پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در جنگ بدر (313 نفر) ذکر شده است و این مضمون به صورت مستفیض در حدیث‏هاى شیعه و سنى منعکس شده است.

از امّ مسلمه نقل شده که گوید: پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود:

یبایع لرجل بین الرکن و المقام عدّة أهل بدر، فیأتیه عصائب أهل العراق و أبدال أهل الشام ...؛[17]

میان رکن و مقام با مردى بیعت مى‏شود، تعداد بیعت‏کنندگان به تعداد حاضران جنگ بدر است و آن‏گاه گروه‏هایى از عراق و برجستگان شام پیش وى مى‏آیند ....

در این حدیث تعداد یاران امام در ابتداى ظهور به تعداد جنگ‏جویان بدر شمرده شده که روشن است تعداد آنها 313 نفر بوده است.

شمار دیگرى از حدیث‏هاى اهل سنت با همین عبارت یاران امام را ذکر کرده‏اند.[18] در برخى از روایت‏هاى نقل شده بر عدد 313 تکیه شده است.

از امیر المؤمنین على علیه السّلام چنین نقل شده است:

... فیجمع اللّه عزّ و جلّ أصحابه على عدد أصحاب بدر، و على عدد أصحاب طالوت، ثلاثمائة و ثلاثة عشر رجلا ...؛[19]

خداوند یاران امام را به تعداد یاران بدر و یاران طالوت که 313 نفر بوده‏اند جمع خواهد کرد ....

دقیقا در روایاتى که در منابع حدیثى شیعه آمده بر همین تعداد تأکید شده و گاه هم تعداد ذکر شده و هم اشاره به همسانى آنها با تعداد جنگ‏جویان بدر شده است.

از امام باقر علیه السّلام نقل شده که فرمود:

إنّ القائم یهبط ... فی عدّة أهل بدر ثلاثمائة و ثلاثة عشر رجلا حتّى یسند ظهره إلى الحجر الأسود ...؛[20]

قائم علیه السّلام فرود مى‏آید در میان یارانى به عدد یاران جنگ بدر که 313 نفر بودند تا که بر حجر الاسود تکیه زند.

البته در تعدادى دیگر از روایات، شمار یاران امام را تا ده هزار نفر و گاه‏[21] تا پانزده هزار هم ذکر کرده‏اند،[22] ولى این نشان تعارض میان این روایات با روایت‏هایى که تعداد این یاران را 313 مى‏داند نیست، بلکه این نوع از حدیث‏ها نشان دهنده سیر تشکیل یاران حضرت مى‏باشند. 313 نفر نخستین گروندگان هستند که در انتظار ظهور موعود بوده‏اند که با گرد آمدن این گروه، دعوت آغاز مى‏شود. پس از انتشار خبر و گزارش آن، ده یا پانزده هزار نفر که ستون‏هاى اصلى نیروهاى انقلاب را تشکیل مى‏دهند به سرعت به امام مى‏پیوندند. با اجتماع آنان، پاک‏سازى حجاز آغاز مى‏شود و در ادامه نهضت، توده‏هاى انبوه از سراسر جهان، به حضرت مى‏پیوندند.

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید:

... و قد وافاه ثلاثمائة و بضعة عشر رجلا، فیبایعون، و یقیم بمکّة حتّى یتمّ أصحابه عشرة آلآف نفس ثمّ یسیر منها المدینة؛[23]

313 نفر یاران با او بیعت مى‏کنند او تا هنگام کامل شدن ده هزار نفر در مکه اقامت کرده سپس رهسپار مدینه مى‏گردد.

امام صادق علیه السّلام در پاسخ شخصى که گمان مى‏برد، یاران مهدى شمار اندکى هستند و حضرت، تنها با نیروى آنان به اصلاح جهان خواهد کوشید، فرمود: خروج مهدى به فراهم شدن امکانات بستگى دارد:

عن أبی بصیر قال: سأل رجل من أهل الکوفة أبا عبد اللّه علیه السّلام: کم یخرج مع القائم علیه السّلام، فإنّهم یقولون: إنّه یخرج معه مثل عدد أهل بدر ثلاثمائة و ثلاثة عشر رجلا؟ قال:

و ما یخرج إلّا فی أولی القوّة، و ما یکون أولو القوّة أقلّ من عشرین آلاف؛[24]

مردى از کوفیان از امام صادق علیه السّلام پرسید: همراهان قائم چند نفرند؟ مردم مى‏گویند: به مانند اهل بدر، 313 نفر بیش نیستند.

فرمود: جز به همراهى افراد قدرت‏مند قیام نکند، آنان هم، کمتر از بیست هزار نفر نباشند.

و آن‏چه از برخى روایات برمى‏آید این‏که این گروه اندک (313 نفر) فرماندهان و وزیران امام باشند که در آغاز، هسته‏هاى اصلى نیروها را بر عهده دارند و پس از پیروزى، براى ارشاد و دادرسى و کارگزارى به سرزمین‏هاى دور و نزدیک فرستاده مى‏شوند.

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید:

کأنّی أنظر إلى القائم على منبر الکوفة و حوله أصحابه ثلاثمائة و ثلاثة عشر رجلا عدّة أهل بدر، و هم أصحاب الألویة، و هم حکّام اللّه فی أرضه ...؛[25]

گویا مى‏نگرم به قائم بر فراز منبر کوفه، یاران 313 نفره او پیرامونش حلقه زده‏اند، آنان پرچم‏داران لشکرها و کارگزاران خداوند در زمین هستند.

قدرت‏مندى یاران امام علیه السّلام‏

یاران حضرت مردانى جنگ‏آور و دلیرند، دل‏هایى چون پولاد دارند و از انبوه دشمن، هراسى به دل راه نمى‏دهند. ایمان به هدف، همه وجودشان را تسخیر کرده، اراده جنگیدن، سرشار از شجاعتى بى‏همانند، آنان را به رزمگاه مى‏کشاند، دل مردن دارند و عشق به شهادت، از کوه بلندپایه‏تر و هیبتشان سینه ستم‏کاران را دربر گرفته است.

محمد بن حنیفه مى‏گوید: على علیه السّلام در پاسخ شخصى که درباره امام مهدى علیه السّلام از آن حضرت پرسیده بود، فرمود:

... فیجمع اللّه تعالى له قوما قزعا کقزع السحاب، یؤلّف اللّه بین قلوبهم، فلا یستوحشون إلى أحد، و لا یفرحون بأحد دخل فیهم ...؛[26]

خداوند متعال گروهى را براى وى جمع خواهد کرد به مانند جمع شدن پاره‏هاى ابر، قلب‏هاى آنان را به هم پیوند زده و از هیچ‏کس هراس به دل ندارند و از افزوده شدن افرادى به جمعشان خوش‏حال نمى‏شوند ....

امام باقر علیه السّلام مى‏فرماید:

کأنّی أنظر إلیهم مصعدین من نجف الکوفة ثلاثمائة و بضعة عشر رجلا کأنّ قلوبهم زبر الحدید ... یسیر الرعب أمامه شهرا و خلفه شهرا؛[27]

گویا، آنان را مى‏نگرم، سى‏صد و اندى مرد در بلنداى کوفه ایستاده‏اند، دل‏هایى چون پولاد دارند. و از مقابل و پشت‏سر وى، ترس بر دل‏هاى دشمنان وى سایه مى‏افکند.

از امام سجاد علیه السّلام نقل شده است:

إذا قام القائم أذهب اللّه عن کلّ مؤمن العاهة، و ردّ إلیه قوّته؛[28]

هنگامى که قائم قیام کند خداوند بیمارى را از مؤمنان دور مى‏کند و توان و قدرت را به آنان برمى‏گرداند.

و نیز از آن حضرت نقل شده است:

إذا قام قائمنا أذهب اللّه عزّ و جلّ من شیعتنا العاهة، و جعل قلوبهم کزبر الحدید، و جعل قوّة الرجل منهم قوّة أربعین رجلا؛[29]

هرگاه که قائم ما قیام کند، خداوند بیمارى را از شیعیان ما دور کند، و قلب‏هاى آنان را به مانند پاره‏هاى آهن محکم مى‏گرداند و به هریک از آنها توان چهل مرد مى‏بخشد.

منبع:

بررسی تطبیقى مهدویت در روایات شیعه و اهل سنت ؛ صص120-133

اکبرنژاد، مهدى، بررسى تطبیقى مهدویت در روایات شیعه و اهل سنت، 1جلد، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم (ایران)، چاپ: 3، 1388 ه.ش.