بسوی ظهور

خداوند متعال، در بسیارى از آیات قرآن کریم، صراحتا به اهل بیت علیهم السّلام و فضایل و مناقب ایشان اشاره کرده است. اما طبق فرموده حضرات معصومین علیهم السّلام، نه تنها همین تعداد، که تمامى آیات قرآن، پیرامون اهل بیت علیه السّلام و دشمنان ایشان است. حال، این‏که بتوان دریافت که هر آیه، چه ارتباطى با اهل بیت پیامبر علیهم السّلام یا دشمنان آن‏ها دارد، خود، نکته ظریفى است.

سوره جمعه، از جمله سوره‏هایى است که در نظر اول، شاید نتوان ارتباط آن را با اهل بیت علیهم السّلام دریافت؛ اما با بررسى دقیق‏تر، این ارتباط، کاملا روشن مى‏شود. در این سوره، پس از آیه اول که تسبیح خداوند است، مى‏فرماید: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ ...؛»[1] «اوست که در میان مردم بى‏سواد، پیامبرى از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند ...». این آیه، در شأن دوستان اهل بیت است که برخى از آنان- مانند ایرانیان- هنوز، مسلمان نشده‏اند:

«وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ؛»[2] «و آنان، پیش از این در گمراهى آشکارى بودند» و در آیه بعد به این مسئله اشاره مى‏فرماید که مسلمان واقعى شدن و قرار گرفتن در محور ولایت کار آسانى نیست و منوط به فضل خداوند است: «ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ؛»[3] «این فضل خداست که آن را به هرکس بخواهد عطا مى‏کند، و خدا صاحب فضل بزرگ است».

در آیه بعد مى‏فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً ...؛»[4] «وصف کسانى که عمل کردن به تورات، بر آنان تکلیف شد و به آن، عمل نکردند، مانند درازگوشى است که کتاب‏هایى را [که هیچ آگاهى نسبت به محتویات آن‏ها ندارد] حمل مى‏کند». در این آیه، ظاهرا خطاب با اهل تورات است، اما ما معتقدیم که خطابات قرآن، مصداق این مثل است که «به در مى‏گویند، تا دیوار بشنود»! چرا که بى‏تردید، کسى که قرآن را مى‏پذیرد، اما به مضامین و مفاد آن، عمل نمى‏کند نیز، مصداق این آیه خواهد بود. از این‏رو، مشخص مى‏شود که این آیه در شأن دشمنان اهل بیت علیهم السّلام است که با نپذیرفتن ولایت معصومین علیهم السّلام- که یکى از دستورات صریح قرآن است- مصداق‏ «لَمْ یَحْمِلُوها» شده‏اند.

این موضوع، در ادامه آیه، نمود بیشترى دارد. آن‏جا که مى‏فرماید:

«بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ؛» «چه بد است سرگذشت مردمى که آیات خدا را تکذیب کردند. و خدا ستمکاران را هدایت نمى‏کند».

دشمنان اهل بیت علیهم السّلام، در واقع آیات بزرگ خداوندى را تکذیب کرده‏اند؛ چرا که ایشان، آیت کبراى الهى و نباء عظیم هستند. این عدم پذیرش نیز به جهت تکبر آنان است و مى‏دانیم که تکبر، ریشه در ظلم و تجاوز از حدود بندگى دارد. از این‏رو، خداوند در ادامه مى‏فرماید: «وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ.»

این‏گونه است که مى‏فرمایند سراسر قرآن در شأن اهل بیت علیهم السّلام و مخالفین ایشان، نازل شده است. امام خمینى رحمه اللّه نیز با جمله «قرآن، کتاب انسان‏سازى است»، در واقع به همین موضوع، اشاره دارند؛ چرا که انسان دو بعد دارد: بعد نورانى و بعد ظلمانى. اهل بیت علیهم السّلام، مصداق اتمّ نورانیت انسان و دشمنان ایشان، نمود عینى ظلمت هستند.

این ظلمت از نفس امّاره نشأت مى‏گیرد و از آن‏جا که تمامى‏ انسان‏ها، داراى این نفس هستند، خطر آن نیز عمومى است. با وجود نفس اماره، همه ما استعداد تبدیل شدن به فرعون و معاویه و یزید را داریم. بنابراین اگر حسن‏ظنّ بى‏جا به خود داشته باشیم، در واقع، خود را به هلاکت انداخته‏ایم. خطر نفس، به اندازه‏اى جدى است که حتى حضرت یوسف علیه السّلام، نیز از شر آن، به خدا پناه مى‏برد.[5] ایشان، هم‏چنین، کسانى را که به نفس خود اعتماد مى‏کنند، «جاهل» خوانده است.[6] جاهل در این‏جا، به معناى بى‏سواد نیست؛ بلکه معناى آن، در تقابل با عاقل است؛ یعنى کسى که عقل فطرى خود را به کار نمى‏گیرد؛ که این عقل و جهل نیز، در واقع، نمودى از دو بعد نورانى و ظلمانى بشر است.

امام زمان عجل اللّه تعالى فرجه الشریف، مانند تمامى معصومین علیهم السّلام، مظهر کامل عقل است؛ لذا زمانى ظهور خواهد کرد که عقل، بر جهان، حاکم شده باشد و جهانیان، با ایشان، سنخیت پیدا کرده باشند: «... إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ...؛»[7] «خداوند، سرنوشت هیچ قومى را دگرگون نخواهد کرد تا زمانى که خود آن قوم حالشان را تغییر دهند».

در لسان روایات نیز به این موضوع اشاره شده است. در کتاب منتهى الآمال، نقل شده است که معصوم، در جواب سؤال شخصى که از زمان ظهور پرسیده بود، فرمودند: «وقتى وفا در مردم، زیاد بشود؛ ظهور اتفاق مى‏افتد». وفا نیز حاصل و نتیجه عقل و فطرت است.

بنابراین تا هنگامى که نفس و جهالت ناشى از آن، بر فطرت انسانى غلبه دارد، حتى اگر با هزار دلیل، امام معصوم بر او عرضه شود، او را رها خواهد کرد و به سراغ هم‏سنخ خود، خواهد رفت.

اما، عصر حاضر، عصر بروز فطرت است. حتى در کشورهاى اروپایى و آمریکایى نیز، بروز و ظهور فطرت، اتفاق افتاده است. به امثال بوش و بلر نگاه نکنید؛ جمع کثیرى از آن‏ها، جزو این دسته نیستند. اگر با ملاکى که معصومین، براى تشخیص انسانیت افراد، به ما داده‏اند، آن‏ها را بسنجیم، متوجه مى‏شویم که آن‏ها به فطرت خودشان رجوع کرده‏اند. در روایات آمده است: «لا تنظروا الى طول رکوع الرجل و سجوده ... و لکن انظروا الى صدق حدیثه و اداء امانته.»[8] در کشورهاى اروپایى، صدق گفتار و حسن امانت را مى‏توان دید. حتى صدق حدیث آن‏ها، گاهى اوقات بیشتر از ماست؛ مثلا وقتى استاد چیزى را نمى‏داند، مى‏گوید نمى‏دانم. حسن امانتشان نیز زیاد است.

اگر انقلاب‏هاى آنان را بررسى کنیم، متوجه مى‏شویم که نه براى‏ نان، که براى آزادى و عدالت قیام کرده‏اند که این دو نیز، خواسته‏اى فطرى هستند. پس باید افق را روشن، و ظهور را نزدیک ببینیم.

عاشورا نیز مرتبه‏اى از ظهور بود؛ چرا که تا قبل از وقوع آن، مردم، کمتر به معصوم توجه داشتند و به عبارت دیگر، خانه اهل بیت علیهم السّلام، تا آن زمان بسته بود. اما بعد از عاشورا، اوضاع تغییر کرد؛ وصف حضرت سجاد علیه السّلام تا اقصى نقاط عالم رفت و مردم، با ایشان ارتباط پیدا کردند. پس عاشورا، ظهور امامت است.

اهل بیت علیهم السّلام از ثمرات قیام عاشورا استفاده کردند؛ اما دست به قیامى دیگر، نزدند. این مسئله براى مردم، سؤال شده بود. از امام محمد باقر علیه السّلام نقل شده است که عده‏اى نزد امام سجاد علیه السّلام آمدند و از ایشان خواستند که علیه حکومت وقت، قیام کند. امام زین العابدین علیه السّلام، در جواب اصحاب فرمودند: «کدام یک از شما، حاضر است که آتشى را در دست بگیرد و بدون کمک گرفتن از کسى، آن‏قدر آن را تحمل کند تا خنک شود؟». امام باقر علیه السّلام، اعلام آمادگى کرد. امام سجاد علیه السّلام فرمود: «منظور من، شما نبودید؛ إنّما أنتم منّى و أنا منکم». بعد از آن، تا سه بار این سؤال را تکرار کردند و در هر بار، فقط امام باقر علیه السّلام، جواب دادند.

در واقع، حضرت، با این بیان، در صدد تفهیم این مطلب بودند که هنوز، وقت نهایى قیام، فرا نرسیده است؛ بلکه در زمان قومى خواهد بود که بتوانند آتش را در دستشان نگه دارند تا سرد شود.

در زمان انقلاب اسلامى، ساواک مثل آتش سوزان بود؛ اما مردم ما، این آتش سرخ را آن‏قدر تحمل کردند تا خاموش شد. اکنون هم، آمریکا و اسرائیل، مثل آتشى هستند که باید آن‏قدر تحملشان کرد تا رو به افول روند. بنابراین، نسل و ملت ما، مصداق همان سخن امام سجاد علیه السّلام هستند.

حضرت مهدى عجل اللّه تعالى فرجه الشریف نیز، قیام خود را با سیصد و سیزده نفر از کسانى که این‏گونه تربیت شده‏اند، شروع خواهد کرد تا نهضت جهانى خود را با یارى این عده و کمک کسانى که به آن‏ها خواهند پیوست، به سرانجام برسانند.

پس روشن شد که جریان فطرت‏گرایى که اکنون در عالم، حاکم است، محصول عاشورا است. عاشورا، جریان فعالى است که تمام مرزهاى فکرى را پشت سر گذارده و در تمامى ادیان و مذاهب، تأثیرگذار بوده است. علت آن نیز به ماهیت روشن جریان عاشورا بر مى‏گردد؛ چرا که عاشورا صحنه چیرگى حق بر باطل و غلبه سفیدترین چهره‏هاى انسانى بر سیاه‏ترین چهره‏ها بود.

بنابراین، ظهور نیز، زمانى اتفاق خواهد افتاد که جبهه حق‏طلبى به حدّى برسد که بتواند بر باطل‏گرایان، غلبه کند. ظهور، نتیجه فعالیت هزار و چند صد ساله جبهه حق است و به عبارت دیگر، نتیجه و حاصل عاشوراست.

در روایات آمده است که حضرت مهدى عجل اللّه تعالى فرجه الشریف، ظهور نمى‏کنند مگر بعد از آن‏که تمامى گروه‏ها به حکومت رسیده باشند تا دیگر هیچ‏کس نتواند ادعا کند که اگر امور به دست او مى‏رسید، مى‏توانست به خوبى حضرت، حکومت کند. از این روایت، این‏گونه مى‏توان برداشت کرد که در زمان ظهور، مردم در حالى‏که ناکارایى حکومت‏هاى مختلف را دیده‏اند، با تمام وجود، پذیراى حکومت ایشان، مى‏شوند.

مؤید دیگر این مطلب آن است که در جریان قیام حضرت، یهودیان، بیشترین کسانى که کشته مى‏شوند و روشن است که یهود، جمعیت کمى دارد. پس اکثریت مردم، با میل و طوع، به حکومت ایشان مى‏گروند.

عاشورا، سنگ‏بناى ظهور و تقویت‏کننده تمام نهضت‏هاى قبل از آن است. حضرت ابا عبد اللّه علیه السّلام، با نداى جاوید «هل من ناصر ینصرنى»، یک جریان مستمر را در طول تاریخ پایه گذارد که مجاهدان و تربیت‏شدگان این مکتب را به ناصران واقعى دین، تبدیل کرد. چنان‏چه، امام راحل رحمه اللّه مى‏فرمود: «ما در صدد آزاد کردن انرژى متراکم عالم اسلام هستیم». این انرژى متراکم، همان فطرت است که آزاد کردن آن، زمینه‏ساز ظهور خواهد بود.[9]