بسوی ظهور

روایتی بسیار زیبا در باب امامت از امام علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و السلام در کتاب شریف تحف العقول :[1]

الْإِمَامُ‏ کَالشَّمْسِ الطَّالِعَةِ الْمُجَلِّلَةِ بِنُورِهَا لِلْعَالَمِ وَ هُوَ بِالْأُفُقِ حَیْثُ لَا تَنَالُهُ الْأَبْصَارُ وَ لَا الْأَیْدِی‏ الْإِمَامُ الْبَدْرُ الْمُنِیرُ وَ السِّرَاجُ الزَّاهِرُ وَ النُّورُ الطَّالِعُ وَ النَّجْمُ الْهَادِی فِی غَیَابَاتِ الدُّجَى‏ وَ الدَّلِیلُ عَلَى الْهُدَى وَ الْمُنْجِی مِنَ الرَّدَى‏

امام چون خورشیدى تابان است که پرتوش بر سراسر گیتى بتابد و افق گسترده ‏ایست که دیده ‏ها و دستها بدان نرسد.

امام ماه رخشان و چراغ پرتو فشان و نور تابان و ستاره رهنمایى است در ناپیدایى شبهاى تار و راهنماى هدایت و نجات بخش از هلاکت است.

امام شعله فروزان فراز بلندیها و گرمابخش هر پناهنده (از سرماى جهل فسرده) و راهنماى در مهلکه‏ هاست و هر که از او جدا شود نابود است.

امام شعله فروزان فراز بلندیها و گرمابخش هر پناهنده (از سرماى جهل فسرده) و راهنماى در مهلکه ‏هاست و هر که از او جدا شود نابود است.

امام ابر بارنده و رگبار فرو ریزنده‏ و آسمان سایه‏ گستر و زمین گسترده و چشمه جوشان و برکه و بوستان است.

الْإِمَامُ الْأَمِینُ الرَّفِیقُ وَ الْوَلَدُ الشَّفِیقُ وَ الْأَخُ الشَّقِیقُ وَ کَالْأُمِّ الْبَرَّةِ بِالْوَلَدِ الصَّغِیرِ وَ مَفْزَعُ الْعِبَاد

امام امینى رفیق و پدرى مهربان و شفیق‏ و برادرى همزاد است و چون مادرى براى کودک خردسال دلسوز و پناهگاه بندگان است.

الْإِمَامُ‏ أَمِینُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ خَلِیفَتُهُ فِی بِلَادِهِ وَ الدَّاعِی إِلَى اللَّهِ وَ الذَّابُّ عَنْ حَرِیمِ اللَّهِ‏ الْإِمَامُ مُطَهَّرٌ مِنَ الذُّنُوبِ مُبَرَّأٌ مِنَ الْعُیُوبِ مَخْصُوصٌ بِالْعِلْمِ مَوْسُومٌ بِالْحِلْمِ نِظَامُ الدِّینِ وَ عِزُّ الْمُسْلِمِینَ وَ غَیْظُ الْمُنَافِقِینَ وَ بَوَارُ الْکَافِرِین‏

امام امین خداوند در زمین او و میان آفریدگان اوست و حجّت اوست بر بندگانش و خلیفه او در سرزمینهایش.

امام از گناهان پاک و از عیبها مبرّاست، به دانش به ویژگى پیراسته و به بردبارى آراسته، نظام دین و توانمندى مسلمین (و آیت) خشم بر منافقان و نابودى کافران است.

الْإِمَامُ وَاحِدُ دَهْرِهِ لَا یُدَانِیهِ أَحَدٌ وَ لَا یُعَادِلُهُ عَالِمٌ وَ لَا یُوجَدُ لَهُ بَدَلٌ وَ لَا لَهُ مِثْلٌ وَ لَا نَظِیرٌ مَخْصُوصٌ بِالْفَضْلِ کُلِّهِ مِنْ غَیْرِ طَلَبٍ مِنْهُ وَ لَا اکْتِسَابٍ بَلِ اخْتِصَاصٌ مِنَ الْمُفْضِلِ الْوَهَّابِ فَمَنْ ذَا یَبْلُغُ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ أَوْ کُنْهَ وَصْفِه‏

امام یگانه روزگار خویش است، احدى نه همپایه او و دانشمندى نه هم مایه اوست، نه برایش عوضى و نه مثلى و نه مانندى است. هر فضلى ناخواسته و ناجسته، ویژه اوست که (خداوند) موهبت بخش فضیلت فزایش به ویژگى عطا فرموده است. پس کیست که به شناخت امام یا کنه وصف تمام او برسد.

هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ‏ ضَلَّتِ الْعُقُولُ وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ وَ حَارَتِ الْأَلْبَابُ‏ وَ حَصِرَتِ الْخُطَبَاءُ وَ کَلَّتِ الشُّعَرَاءُ وَ عَجَزَتِ الْأُدَبَاءُ وَ عَیِیَتِ الْبُلَغَاءُ وَ فَحَمَتِ الْعُلَمَاءُ عَنْ وَصْف‏ شَأْنٍ مِنْ شَأْنِهِ أَوْ فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ فَأَقَرَّتْ بِالْعَجْزِ وَ التَّقْصِیرِ فَکَیْفَ یُوصَفُ بِکُلِّیَّتِهِ أَوْ یُنْعَتُ بِکَیْفِیَّتِهِ‏ أَوْ یُوجَدُ مَنْ یَقُومُ مَقَامَهُ أَوْ یُغْنِی غِنَاهُ وَ أَنَّى وَ هُوَ بِحَیْثُ النَّجْمُ عَنْ أَیْدِی الْمُتَنَاوِلِینَ وَ وَصْفِ الْوَاصِفِینَ‏ أَ یَظُنُّونَ أَنَّهُ یُوجَدُ ذَلِکَ فِی غَیْرِ آلِ رَسُولِ اللَّهِ ص کَذَبَتْهُمْ وَ اللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الْأَبَاطِیلُ إِذِ ارْتَقَوْا مُرْتَقًى‏ صَعْباً وَ مَنْزِلًا دَحْضاً زَلَّتْ بِهِمْ إِلَى الْحَضِیضِ أَقْدَامُهُمْ إِذْ رَامُوا إِقَامَةَ إِمَامٍ بِآرَائِهِمْ‏ وَ کَیْفَ لَهُمْ بِاخْتِیَارِ إِمَامٍ وَ الْإِمَامُ عَالِمٌ لَا یَجْهَلُ وَ رَاعٍ لَا یَمْکُرُ مَعْدِنُ النُّبُوَّةِ لَا یُغْمَزُ فِیهِ بِنَسَب‏ وَ لَا یُدَانِیهِ ذُو حَسَبٍ فَالْبَیْتُ مِنْ قُرَیْشٍ وَ الذِّرْوَةُ مِنْ هَاشِمٍ وَ الْعِتْرَةُ مِنَ الرَّسُولِ ص‏ شَرَفُ الْأَشْرَافِ وَ الْفَرْعُ عَنْ عَبْدِ مَنَافٍ نَامِی الْعِلْمِ کَامِلُ الْحِلْمِ مُضْطَلِعٌ بِالْأَمْرِ عَالِمٌ بِالسِّیَاسَةِ مُسْتَحِقٌّ لِلرِّئَاسَةِ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ قَائِمٌ بِأَمْرِ اللَّهِ نَاصِحٌ لِعِبَادِ اللَّه‏.

هیهات هیهات! که خردها از توصیف مقامى از مقامات او و فضیلتى از فضایل او گمند و خاطرها سرگردان و مغزها حیران‏ و سخنوران بربسته زبان و شاعران قاصر از بیان و ادیبان ناتوان‏

و بلیغان بى ‏زبان و دانشوران درمانده ‏اند، از این رو به ناتوانى و کوتاهى از وصف جزئى از آن معترفند پس چگونه به وصف کلّى و تمام او رسند یا چگونگى او را به توصیف آرند.

 یا آیا کسى باشد که جاى او را بگیرد و یا به چنان توانگرى که او راست نیاز نیازمندان را برآرد؟ از کجا (دیگرى به مقام امام دست یابد) که او به منزله اخترى از دسترس دست‏یازان و توصیف واصفان به دور است،

آیا پندارند که «او» جز در خاندان پیامبر خدا، که درود خدا بر او و ایشان باد، یافت شود؟

 به خدا سوگند که وجدانهاى خودشان آنان را دروغ زن شمارد (و اگر به وجدان خود مراجعه کنند مى ‏بینند که دروغ مى ‏گویند)، سوداهاى باطلى به سرشان زده که بر پلّکان بلند دشوارى بالا رفته و به جایگاه لغزنده ‏اى پا نهاده ‏اند که آنان را به پرتگاه ژرفى درافکند زیرا مى خواهند به آراء خویش، خودسرانه امامى براى خود بتراشند. چگونه مى‏ توانند به اختیار خود امامى برگزینند؟ (با اینکه) امام دانایى ‏است که هرگز دچار جهل نشود و چوپان و نگهبانى است که مکر نورزد، معدن نبوّت است‏،

در نسب و تبارش طعنى نرود و هیچ والانژادى بدو نرسد، دودمان از قریش دارد و تبار از بنى هاشم و خانواده از پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله‏، شرف افزاى اشراف و فرع شجره عبد مناف است. دانش افزا و تمام شکیب، و به کار امامت توانمند و به سیاست دانا و به ریاست سزاوار است، اطاعتش واجب است و قائم به امر خدا و خیر بندگان خداست.

إِنَّ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْأَوْصِیَاءَ ص یُوَفِّقُهُمُ اللَّهُ وَ یُسَدِّدُهُمْ وَ یُؤْتِیهِمْ مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِهِ وَ حِکْمَتِهِ مَا لَا یُؤْتِیهِ غَیْرُهُمْ یَکُونُ عِلْمُهُمْ فَوْقَ عِلْمِ أَهْلِ زَمَانِهِمْ‏ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ- أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدى‏ فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ‏[2] وَ قَالَ تَعَالَى فِی قِصَّةِ طَالُوتَ‏ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ[3] وَ قَالَ فِی قِصَّةِ دَاوُدَ ع‏ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یَشاءُ[4] وَ قَالَ لِنَبِیِّهِ ص‏ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ عَظِیماً[5] وَ قَالَ فِی الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ عِتْرَتِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ- أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى‏ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‏ إِلَى قَوْلِهِ‏ سَعِیراً[6]

به راستى، پیامبران و سفارش‏ شدگان (اوصیاء) صلوات اللَّه علیهم را خدا توفیق دهد و استوار دارد و از گنجینه دانش و حکمت خویش آنچه به دیگرى ندهد بدیشان ارزانى دارد. دانش ایشان برتر از دانش مردم روزگارشان باشد. خداى عزّ و جلّ فرمود:

أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدى‏ فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ‏-

آیا کسى که به راه حق هدایت مى‏ کند، سزاوارتر است که از او پیروى شود یا کسى که راه نمى ‏برد مگر آنکه راه برده شود؛ شما را چه مى ‏شود، چگونه داورى مى ‏کنید؟»[7]

 و خداى تعالى در داستان طالوت فرمود:

 إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ- ...

خداوند او را بر شما برگزیده است و به او دانایى و توانایى بسیار بخشیده است و خدا فرمانرواییش را به هر که خواهد بخشد ...»[8]

 و در داستان داود علیه السلام فرمود:

وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یَشاءُ

 و داود جالوت را بکشت و خدایش فرمانروایى و پیامبرى ارزانى داشت و از هر آنچه خواست بدو آموخت»[9]

و به پیامبر خود صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:

«وأَنْزَلَ [اللَّهُ‏] عَلَیْکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ عَظِیماً..

و خداوند بر تو کتاب و حکمت نازل کرد (به وحى خویش) به تو چیزى را که نمى ‏دانستى آموخت و لطف الهى بر تو بسیار است»[10]

 و در باره امامان که از اهل بیت و خانواده و فرزندان اویند فرمود:

أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى‏ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‏- الى قوله- سعیرا-

یا مگر به خاطر آنچه خداوند از لطف خویش (به بعضى از) مردمان بخشیده به آنان رشک مى ‏برند؟

وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ صَدْرَهُ لِذَلِکَ وَ أَوْدَعَ قَلْبَهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَةِ وَ أَطْلَقَ عَلَى لِسَانِهِ‏فَلَمْ یَعْیَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَ لَمْ تَجِدْ فِیهِ غَیْرَ صَوَابٍ‏ فَهُوَ مُوَفَّقُ مُسَدَّدٌ مُؤَیَّدٌ قَدْ أَمِنَ مِنَ الْخَطَإِ وَ الزَّلَلِ خَصَّهُ بِذَلِکَ لِیَکُونَ ذَلِکَ حُجَّةً عَلَى خَلْقِهِ شَاهِداً عَلَى عِبَادِهِ‏ فَهَلْ یَقْدِرُونَ عَلَى مِثْلِ هَذَا فَیَخْتَارُونَهُ فَیَکُونُ مُخْتَارُهُمْ بِهَذِهِ الصِّفَةِ.

و به راستى چون خداوند بنده‏اى را براى سرپرستى امور بندگانش برگزیند سینه او را براى این کار گشاده کند و سرچشمه ‏هاى حکمت و دانش را در دلش سپارد و بر زبانش گویایى نهد که پس از آن از پاسخگویى (به هیچ مسأله‏اى) در نماند و جز درست نگوید. پس چنین کسى موفّق و استوار شده و تأیید گشته است، و از خطا و لغزشها در امان باشد. خدایش بدین کار ویژگى داده تا حجّت او برآفریدگانش و گواه او بر بندگانش باشد. آیا آنان به چنین کارى یارا دارند تا بتوانند امام را خود انتخاب کنند و انتخاب‏ شده آنان به این صفت باشد؟